Koorplein Noord-Brabant-project ‘Een nieuw lied’

Koorplein Noord-Brabant wil zoveel mogelijk basisschoolkinderen aan het zingen krijgen. Via een liedjeswedstrijd betrokken zij studenten bij hun project. Een mooi voorbeeld van ‘good practice’.

Om basisschoolkinderen te laten ervaren hoe geweldig het is om samen te zingen in koorverband bedacht het bestuur van Stichting Koorplein Noord- Brabant in 2019 een project: iedere basisschool een eigen schoolkoor. Leo Aussems is toen gevraagd om een quodlibet te schrijven: een vierstemmige compositie waarin voor iedere bouw (groep 1-2, 3-4, 5-6, 7-8) een zelfstandig lied is verwerkt op het niveau dat past bij de betreffende leeftijdscategorie. Dat is gelukt, en hoe! De compositie is in één woord fantastisch en draagt de titel: ‘Zingen in Brabant’.

Het plan was om de afzonderlijke liederen van het quodlibet in de hele school klassikaal te laten aanleren door een vakleerkracht om vervolgens, als de kinderen deze liederen goed kennen, alle klassen samen te brengen om één groot schoolkoor te vormen. En dan zal ineens blijken dat er onder leiding van een professional door alle kinderen zowaar meerstemmig gezongen kan worden. Het schoolkoor is geboren!

Het idee was om ‘Zingen in Brabant’ als pilotproject op alle basisscholen in Sint-Oedenrode uit te rollen, in samenwerking met korenfestival Rooi Vol Koren. Bij de start van het schooljaar 2020-2021 zou men daarmee beginnen. In oktober 2020 zou er dan een enorm Roois kinderkoor met ‘Zingen in Brabant’ acte de présence geven tijdens het meerdaags korenfestival. Voor dit project heeft Stichting Koorplein Noord-Brabant begin 2020 contact gezocht met Fontys Hogeschool voor de Kunsten met de vraag of studenten van de Academie voor Muziekeducatie (AME) bijvoorbeeld in het vierde jaar van hun opleiding hierin zouden kunnen participeren, als stageopdracht. Vanuit de opleiding konden de studenten hiertoe echter niet worden aangespoord, maar Stichting Koorplein Noord-Brabant mocht de studenten wél persoonlijk uitnodigen deel te nemen aan dit project.

In maart 2020 is er een schriftelijke uitnodiging verstuurd naar de coördinator van de AME, Carla Lagarde-de Waal. Zij heeft deze uitnodiging doorgestuurd naar de studenten, maar het project en het festival zijn uiteindelijk op de plank beland vanwege de toenmalige lockdown. In januari 2021 heeft Carla Lagardede Waal contact gezocht met Stichting Koorplein Noord-Brabant omdat zij ideeën had voor een specifieke invulling van de snuffelstage van de tweedejaarsstudenten van de AME aan het begin van het schooljaar 2021-2022. Dit heeft uiteindelijk geleid tot het project ‘Een nieuw lied!’

Project ‘Een nieuw lied’

De tweedejaarsstudenten van de opleiding Docent Muziek maakten op 2 september 2021 kennis met Stichting Koorplein Noord-Brabant, die zich ten doel stelt de kinder(koor)zang, zowel binnen als buiten de scholen te stimuleren. Die dag stond de ‘ontwikkeling van de kinderstem’ centraal, als voorbereiding op de opdracht die ze in het kader van ‘Beroepsuitdaging 4 PO Plus’ zouden krijgen. Dit was een zogeheten ‘urgentie-opdracht’, dat wil zeggen: die moest binnen zeer korte tijd worden afgerond. [lees voor meer informatie over de termen ‘beroepsuitdaging’ en ‘urgentie-opdracht’ het interview met Carla Lagarde-de Waal]

De opdracht luidde: componeer een lied met als thema ‘Een schone wereld’ voor óf de onderbouw, óf de middenbouw. Een week later, op 9 september, presenteerden alle studenten met verve hun zelfgemaakte lied.

De ‘beroepsuitdaging’ was hiermee nog niet ten einde. Na het verwerken van de feedback was de volgende stap één liedje aan te leren aan de onderbouw en één aan de middenbouw. Dat werden de liedjes ‘Ruim je troep nou op’ en ‘Bij-de-hand’. Voor de bovenbouw koos Stichting Koorplein Noord- Brabant: ‘Vissen voor de zee’ van Leo Aussems (zie noot onderaan).

Toen de studenten op 2 september hoorden wat er van hen verwacht werd, kwamen de reacties los. “Dit is effe wel iets méér dan waar ik rekening mee hield!” “Jeetje, ik heb nog maar amper voor een klas gestaan! We krijgen toch wel begeleiding?” Ter plekke is toen toegezegd dat het bestuur van Stichting Koorplein Noord-Brabant voor iedere student een individuele coach zou regelen. Mede omdat er vanuit de opleiding geen stagebegeleiders op de werkvloer aanwezig konden zijn.

Drie donderdagen hebben twaalf tweedejaarsstudenten van de AME van Fontys in Tilburg afdeling Docent Muziek onder begeleiding van twaalf coaches vanuit Stichting Koorplein Noord-Brabant muzieklessen gegeven aan meer dan 1800 kinderen op alle basisscholen in Schijndel. Vanuit de stichting zijn wij van mening dat een goede individuele begeleiding van de studenten voor alle partijen wenselijk is omdat iedereen daar profijt van heeft: studenten, kinderen, basisscholen, vakopleiding en de stichting zelf.

Beschikbare coaches, waartoe wij zelf ook behoren, hebben volop professionele ervaring in het begeleiden van studenten: een oud-conservatoriumdocent, een oud-muziekschooldirecteur, een vakleerkracht muziek met veertig jaar ervaring, een coördinator cultuurprojecten die als docent muziek haar sporen heeft verdiend, twee instrumentalisten met ervaring in het coachen van studenten en iemand met ervaring in het speciaal onderwijs, et cetera. Na twee of drie gegeven lessen was er steeds tijd ingepland voor een feedbackgesprek.

Feedback op de compostities

Alle composities die de studenten op 9 september presenteerden, zijn doorgestuurd naar een jury van professionals op gebied van liedcompositie, te weten Leo Aussems, Jeroen Schipper en Harrie Spronken. Zij bekeken de liederen zorgvuldig en gaven feedback, bijvoorbeeld over de geschiktheid voor de doelgroep, tekst, muziek en de technische uitwerking. Er werd ook in praktische zin feedback gegeven met opmerkingen als: “Leuk idee, een lied met rap! Maar geloof er dan in en zet hem stevig op, dan kan het goed werken”. Of: “Mooi dat de interactie met het publiek ruimte heeft.” Of: “De eerste tonen van het refrein kunnen mooi op melodie-instrumenten worden meegespeeld”.

Na de feedback kregen de studenten een paar dagen de tijd om deze te verwerken en hun composities bij te stellen. De feedback van de jury en de persoonlijke keuze van de afzonderlijke bestuursleden van Stichting Koorplein Noord-Brabant hebben ertoe geleid dat ‘Ruim je troep nou op!’ en ‘Bij-dehand’ respectievelijk voor onderbouw en middenbouw de twee uitverkoren liederen werden om te worden ingestudeerd door de kinderen voor het eindfestijn.

En dan ... de basisschool in

De volgende stap in het project was het aanleren van de liedjes aan de leerlingen in de basisschool. Iedere groep kreeg drie lessen van 30 minuten. De studenten gingen aan de slag op acht basisscholen in Schijndel en in totaal bereikten zij meer dan 1800 leerlingen. En wat hebben de kinderen gezongen!

Voor de studenten een enerverend leerproces. In het eerste jaar van hun studie hebben ze minimaal kennisgemaakt met ‘de werkvloer’. Zoals vele studenten in deze tijd, hebben zij een eerste studiejaar achter de rug met veel online lessen. Ze hadden geen of slechts minimale ervaring opgedaan met het geven van muzieklessen op de basisschool. In het kader van dit project hebben de meeste studenten voor het eerst ervaren hoe het is om muzieklessen te geven in alle groepen én om zeven muzieklessen van 30 minuten op één dag te geven. Een heel pittige opdracht!

Samen met hun docenten aan de afdeling AME van de hogeschool voor de kunsten in Tilburg hebben ze de lessen voorbereid: werken met pictogrammen bij het liedje voor de onderbouw en stemvormingsspelletjes bij het liedje voor de middenbouw. In de meeste gevallen was het voor de coaches mogelijk om iedere student onmiddellijk feedback te geven. Hierdoor konden veel studenten in een volgende les al meteen een grote stap voorwaarts zetten. Sommige studenten durfden de tweede stagedag al hun eigen invulling te geven aan de les. Anderen bedachten inleidende muzikale spelvormen, zetten boomwhackers in, of gebruikten energizers om de concentratie op te bouwen aan het begin van de les.

De studenten lieten merken dat zij het dankzij de individuele coaching een prettige en leerzame ervaring vonden. Na afloop van de stagedagen kwamen de coaches bij elkaar om hun ervaringen met elkaar en met de stichting te delen en een evaluatieformulier in te vullen. Een van de coaches schrijft: “een win-winsituatie voor alle partijen” en over ‘zijn’ student: “Een inspirerende muziekdocent in spe. Weet de kinderen gemakkelijk tot musiceren te krijgen en begeleidt prima.” Natuurlijk valt er voor de studenten ook nog veel te leren. Via opbouwende kritiek krijgen ze onderwerpen aangereikt waar nog verdere ontwikkeling mogelijk is, zoals leren differentiëren. Op de vraag aan een coach of haar student was gegroeid in deze drie stageweken schreef ze: “Ja, ze durfde meer en nam meer materiaal mee zodat ze meer ‘les’ bij zich had.”

Grande finale

Bij zo’n project en bij zoveel enthousiaste verhalen hoort een slotpresentatie. 1800 kinderen die bijna allemaal enthousiast zijn geworden voor het zingen, dan zou het dus moeten lukken om een grootse afsluiting te organiseren. Maar dat bleek gemakkelijker gezegd dan gedaan. Niet alleen de coronaperikelen maar ook de drukke weekenden van gezinnen speelden Stichting Koorplein parten. Meerdere directeuren van basisscholen gaven aan dat het steeds moeilijker wordt om ouders te mobiliseren. Zelfs de inschrijvingen voor een ouderavond verlopen tegenwoordig uiterst moeizaam.

Waren er in eerste instantie twee ‘Grande Finales’ met alleen kinderen en leerkrachten gepland, uiteindelijk is het één bijeenkomst geworden waar zowel kinderen als gezinsleden welkom waren. Ouders moesten hun kinderen via de website van Stichting Koorplein Noord-Brabant opgeven. QR-codes werden bij de ingang gescand. Op zondagmiddag 17 oktober 2021 waren er ruim 95 kinderen met hun papa, mama en soms hun opa en oma aanwezig in de sporthal De Dioscuren in Schijndel.

Het programma voor de slotpresentatie bestond onder andere uit de presentatie van enkele andere door de studenten geschreven liedjes, zoals ‘Het bos Sanova’ en ‘Onze planeet’. Verder stonden op het programma een ritmeworkshop, een workshop bodypercussie, en natuurlijk het zingen van de drie liedjes die ingestudeerd waren: ‘Ruim je troep nou op’ (groepen 1, 2 en 3), ‘Bij-de-hand’, over het redden van onze bijen (groepen 4, 5 en 6) en ‘Vissen voor de zee’, over de milieuproblemen in verband met de plastic soep (groepen 6, 7 en 8).

Als voorzitter van Stichting Koorplein Noord-Brabant deed ik samen met de clown Pitou de presentatie van die dag. Clowns namen ons mee in het thema ‘Een schone wereld’: ze strooiden troep rond die de kinderen van de onderbouw opruimden terwijl ze vol overgave ‘Ruim je troep nou op’ zongen. Bij het thema ‘Red de bijen’ mochten kinderen uit de middenbouw ‘mee-zoemen’ met kazoo’s. Vingerpoppetjes van libellen en vlinders vlogen rond op de muziek van Harry Potter en kwamen bij grote bloemen terecht. Ze zongen het bijbehorende lied ‘Bij-de-hand’ mee met student Eline, begeleid door de studenten Jules en Mika. Tot slot zongen de kinderen uit de groepen 7 en 8 eerst ‘Vissen voor de zee’ waarna de zee werd ‘uitgerold’ met daarin veel plastic troep maar ook kleine vissen, dolfijnen en schildpadjes. De kinderen hielpen de zee weer schoon te krijgen: ze pakten de randen van het zeedoek vast en lieten die golven waardoor de troep eruit vloog. In een mum van tijd hadden de vissen een zee zonder plastic. Missie geslaagd!

Toekomst?

Is er ruimte voor dergelijke projecten in Nederland? Een antwoord is niet zo gemakkelijk gegeven. Samenwerkingsprojecten tussen vakopleidingen als conservatoria en pabo’s enerzijds en stichtingen of verenigingen anderzijds zijn in principe mooie, lovenswaardige initiatieven. In samenwerkingsprojecten zoekt men naar verbinding en dat kan alleen op basis van wederzijds respect en vertrouwen. In de meeste gevallen zullen alle betrokken partijen er beter van worden.

Het afstemmen van ieders belang is wel essentieel: wat de een ziet als een hoofdzaak kan de ander als bijzaak beschouwen. Wat dat betreft kunnen de deelnemende partijen niet duidelijk en uitvoerig genoeg met elkaar communiceren. Als het aan Stichting Koorplein Noord- Brabant ligt, wordt dit samenwerkingsproject op andere plekken in de provincie Noord-Brabant en met de nieuwe tweedejaarsstudenten van de Academie voor Muziekeducatie herhaald. De blauwdruk ligt er, evenals het quodlibet van Leo Aussems. Met hier en daar wat finetunen kan het project uitgroeien tot iets heel moois.

Op deze manier ontstaan er ook nieuwe eigentijdse liedjes voor muziekonderwijs en kinderkoren, een welkome aanvulling op het bestaande liedmateriaal, toch?