Al vier jaar achtereen gaan we ongeveer vijf keer per schooljaar met een groepje kinderen van Montessorischool ‘De Triangel’ naar Zorgcentrum ‘Alde Steeg’. Ter plaatse zingen we in een huiskamer ongeveer dertig minuten voor ouderen met dementie. De meesten zitten in een rolstoel, een enkeling ligt in een bed, weer een ander is nog mobiel en danst soms mee met de kinderen.
Voorafgaand aan het bezoek hebben de kinderen onder schooltijd op basis van vrijwillige inschrijving Oud- Hollandse liedjes ingestudeerd zoals: 'Altijd is Kortjakje ziek', 'Ik ben met Catootje naar de botermarkt gegaan', 'Twee emmertjes water halen', 'In een groen, groen knollenland', maar ook 'When The Saints Go Marching In' en 'Row, Row, Row Your Boat'.
De liedjes die deze oude mensen in hun jonge jaren hebben geleerd, blijken zij nog verrassend goed te kennen, ondanks hun door dementie beschadigde geheugen. “Het is mooi om te zien dat de ouderen met dementie de liedjes uit hun jeugd moeiteloos meezingen. Ze bewegen mee en hebben plezier met de kinderen”, aldus bovenbouwleerkracht Anneke.
Doelen
Als vakleerkracht kom ik bij elke groep in de klas om uit te leggen wat de bedoeling is.
Daarbij besteed ik aandacht aan wat dementie is en hoe liedjes die bejaarden vroeger op de basisschool hebben geleerd, nog aanwezig kunnen zijn in hun geheugen. Ik leg uit dat het wonderlijk is dat zij zich die liedjes herinneren, omdat deze mensen ongelooflijk veel herinneringen juist kwijt zijn. De kinderliedjes zijn diep in hun hersenen nog aanwezig, vaak zonder dat zij dit zelf beseffen.
Ook vertel ik dat wanneer wij ‘alleen maar’ die liedjes zingen, de herinneringen bij die mensen plotseling naar boven kunnen komen, en dat dat een emotioneel moment kan zijn. Dat is wat muziek, en liedjes die je kent, met je kunnen doen: het kan je onverwacht raken en ontroeren; het kan verdriet oproepen of juist vrolijk maken. Met de kinderen spreek ik ook over hoe zij dit zelf ervaren met muziek. Zeker de bovenbouwers herkennen dit en kunnen voorbeelden noemen van liedjes die zij zelf (mee)zingen en die hun bepaalde gevoelens geven.
Aanpak
Kinderen die graag willen meedoen (maximaal twee per groep), kunnen zich vrijwillig inschrijven. Als er meer gegadigden dan plaatsen zijn, vertel ik dat we vijf keer per jaar naar ‘Alde Steeg’ gaan, dus dat zij een volgende keer aan de beurt komen.
De deelnemers krijgen een boekje waarin de liedjes staan, met leuke plaatjes erbij. Zij noteren hun naam erop en mogen het mee naar huis nemen om te oefenen. Bij de repetities hebben zij dit boekje bij zich, of ze kijken met een andere leerling mee. De groep bestaat uit acht tot twaalf kinderen in leeftijd van 7 tot en met 12 jaar (groep 4 tot en met 8). Deelnemers mogen op een vast tijdstip in de week drie kwartier de klas uit om de liedjes te repeteren in een hiervoor op school gereserveerde ruimte. Na zes à zeven weken gaan we naar ‘Alde Steeg’ om op te treden, ook onder schooltijd.
Eigen inbreng
De kinderen zijn gemotiveerd omdat zij er zelf voor hebben gekozen om mee te doen. Ook vinden zij het erg leuk dat zij onder schooltijd kunnen deelnemen aan deze activiteit. Die motivatie is van belang, want het is 45 minuten stevig werken omdat we na zes à zeven weken ongeveer 25 liedjes uit het hoofd willen kunnen zingen. Kinderen uit groep 4 lukt dit niet altijd, maar zij worden geholpen door kinderen uit de bovenbouw.
Het is belangrijk om uit het hoofd te kunnen zingen, want dan kunnen de leerlingen tijdens de presentatie het meest contact maken met de bewoners. Als de leerlingen een lied goed uit het hoofd kunnen zingen, bespreken we wat we aan attributen willen meenemen om het lied uit te beelden. Geen grote spullen, omdat we in een huiskamer optreden en niet al te veel ruimte hebben.
Samen denken we goed na over wat wel en niet kan. Het gebeurt wel eens dat de leerlingen verschillende instrumenten willen meenemen, zoals een bellenkrans, sambabal, of tamboerijn, die zij dan uitdelen aan de bejaarden. Zo worden de ouderen geactiveerd om deel te nemen aan de liedjes.
Ook bespreken we dansjes bij de liedjes ('Twee emmertjes water halen' bijvoorbeeld) of wie een mobiele bewoner gaat uitnodigen om mee te dansen. Niet alle kinderen durven dat te doen. Zo hebben de kinderen hun eigen inbreng in hoe we de liedjes ten gehore brengen, waardoor het enthousiasme in deze fase groot is.
Het zingen
Elk kind op school vanaf groep 4 mag zich melden om mee te doen, zonder auditie of iets dergelijks. Tijdens de lessen besteden we aandacht aan de toonhoogte en intonatie, en vooral aan articulatie omdat bejaarden met dementie ook vaak gehoorproblemen hebben. Kinderen die goed een toonhoogte pakken, plaats ik naast kinderen die daar moeite mee hebben. Liedjes worden op verschillende manieren aangeleerd, maar voorzang en nazang is de belangrijkste.
Regelmatig gaan we ook eerst uit van teksten van liedjes. Waar gaat een lied als 'Altijd is Kortjakje ziek' of 'Ik ben met Catootje naar de botermarkt gegaan' eigenlijk over? Ook proberen we deze liedjes in hun tijd te zien. Waarom zingen we deze liedjes nu niet meer? Waarom worden er nu weer andere liedjes gemaakt?
De uitvoering
Dan breekt de dag aan dat we een afspraak hebben in een van de huiskamers bij het zorgcentrum. We wandelen daar in tien minuten naartoe en worden door verzorgers welkom geheten. De bewoners zitten dan al klaar. In het eerste jaar dat we dit project uitvoerden, waren dat zes tot acht bewoners. Nu we vaker komen, worden er spontaan meer bewoners opgehaald uit andere huiskamers. Soms is er een enkel familielid van een bewoner aanwezig.
Met de kinderen is afgesproken dat zij contact maken met elke bewoner door een hand te geven en zich voor te stellen. Vaak is dit al een ontroerend moment. Directeur Silvia en Leerkracht Anneke zijn eensgezind: “Als je één keer een uitvoering hebt meegemaakt, weet en zie je wat het doet en waarvoor je dit doet. Ontroerend hoe kinderen en deze ouderen op elkaar reageren. Kinderen zijn puur en gaan contact met dementerende mensen heel natuurlijk aan, en dat is voelbaar.”
Na het optreden nemen de kinderen ook weer van elke bewoner persoonlijk afscheid. Daarna wandelen we terug naar school en bespreken ondertussen de ervaringen. Een paar kinderen gaan daarna bij elkaar zitten om een stukje te schrijven voor de schoolkrant.
Verslag in de schoolkrant door Luca (11), al drie jaar vrijwilliger bij ‘Alde Steeg’
“Ik vind het zingen van de oud- Hollandse liedjes onder schooltijd heel leuk. Ik werd ook gemotiveerd om in de klas harder te werken omdat ik dacht “Yes straks oud-Hollandse liedjes”. Ik houd ook van zingen. De liedjes zijn leuk om te zingen. Soms zijn ze een beetje raar. 'Ik ben met Catootje naar de botermarkt gegaan' en 'Advocaatje ging op reis' bijvoorbeeld zijn wel vreemde teksten.
Vooral met Kerstmis is het heel sfeervol in ‘Alde Steeg’. Het is leuk om bewegingen bij de liedjes te verzinnen om het liedje meer te ‘laten leven’ voor de bewoners van het verzorgingstehuis en ik zag dat de bewoners dat ook leuk vonden.
Ik vond het zelf best spannend om te gaan zingen voor deze ouderen, maar achteraf heel leuk. In het begin leek het of sommigen aan het slapen waren, maar toen we gingen zingen, gingen hun ogen soms open, werden ze actief en gingen ze soms ook gezellig meezingen en bewegen. De liedjes hadden ook veel invloed op hun humeur.
Ik vind het zelf ook geen probleem om bewoners instrumentjes te gaan geven en later weer op te halen. Dat vinden sommige kinderen te spannend. Ik werd daar zelf heel vrolijk van. Ik vind dat de mensen in het zorgcentrum ook een speciale dag verdienen.
Na het zingen voor deze bejaarden ben ik vrijwilliger geworden in ‘Alde Steeg’. Omdat ik het zo leuk vond om te doen, het is actief, leerzaam. En dat doe ik heel graag voor deze ouderen. Om de dag ben ik nu van drie tot vier uur aanwezig. Ik help mee met de verzorging en vermaak de ouderen. Er wordt soms een activiteit georganiseerd waaraan ik dan met de mensen meedoe. Ik vind het heel fijn om te doen, maar hoe dat komt weet ik eigenlijk niet.”
Reacties van kinderen
- “Zag je die mevrouw die opeens haar hoofd optilde en mee begon te zingen met het lied 'Twee emmertjes …'?”
- "Zag je die meneer die zat te huilen? Waarom was dat?”
- “Die ene mevrouw wilde met mij dansen, dat vond ik best wel spannend.”
- “Die ene mevrouw wilde mijn hand niet meer loslaten, ik wist niet goed wat ik toen moest doen.”
Door dit soort reacties komt een gesprek op gang tussen kinderen, en al pratend beginnen zij bijvoorbeeld het verschil te begrijpen tussen verdriet en ontroering.
Door hun optreden in het zorgcentrum zijn twee kinderen van ‘De Triangel’ inmiddels vrijwilliger geworden bij
‘Alde Steeg’. Drie jaar geleden heeft een bovenbouwleerling na deelname aan ‘zingen met bejaarden’ een werkstuk gemaakt over dementie. Haar opa lijdt aan deze ziekte en zij wilde er meer van weten.
Reactie van de zorginstelling
Activiteitenbegeleidster Danielle vertelt dat de zorgmedewerkers het erg leuk vinden dat de kinderen
regelmatig langskomen. Vooral hun onbevangenheid geeft veel genoegen.
“We zien dat bewoners meezingen en bewegen. En soms zien we bij een bewoner de tranen over de wangen rollen. Ook zien we ouderen anders dan anders reageren. Bijvoorbeeld iemand die graag de hele dag op een kamer zit, maar bij het horen of zien van de kinderen er direct bij komt zitten.”
De optredens van de kinderen worden ook gewaardeerd vanwege de combinatie van zang met gitaarbegeleiding, leuke kleding, bewegingen bij liedjes en gebruik van instrumenten.
“Die maken de optredens boeiend”, aldus Danielle. “De optredens van de kinderen van ‘De
Triangel’ geven mij voldoening, omdat kinderen helaas niet veel rondlopen bij zorginstellingen en wij het samen mogelijk maken dat dit toch gebeurt. Zij voegen echt iets toe aan een leuke oude dag voor de ouderen. We hopen dat deze samenwerking nog jarenlang in stand blijft.”
Navolging
De leerlingen ervaren door hun deelname aan dit project hoe belangrijk muziek is in het leven, van jong tot oud. Muziek brengt veel teweeg in onszelf en het verbindt en emotioneert. Daarnaast leren ze een andere belangrijke levensles: hoe belangrijk zorg voor elkaar is. En ook voor de ouderen is het een fijne ervaring. Kinderen hebben een ongedwongen, spontane manier van omgaan met deze kwetsbare ouderen, het is hartverwarmend om mee te maken. Misschien omdat zij allemaal wel een oma en/of opa hebben.
Naar ons idee is het zingen voor en met ouderen met dementie een win-win-win-win-situatie. Voor de kinderen, de ouderen, de basisschool en de zorginstelling. We hopen daarom dat dit artikel ook andere basisscholen en zorginstellingen bij elkaar zal brengen.
