Een kunstzinnige opdracht is kunst. De opdracht zelf is kunst. Levende, conceptuele kunst. Ik heb thuis altijd Jenga op de eettafel staan zodat gasten iets kunnen bouwen. Ik vind het leuk om te zien of iemand de hoogte in gaat of de steentjes achter elkaar zet en vervolgens als domino om laat vallen. Yoko Ono vroeg haar gasten om een cirkel achter te laten op een van haar kunstwerken.

Als je van dit soort grapjes houdt, is het Engelstalige ‘Wicked Arts Assignments’ een geschikt boek voor je. De schrijvers/samenstellers Emiel Heijnen en Melissa Bremmer gaan nog twintig stappen verder en maken je aan het lachen met de honderd zorgvuldig geselecteerde opdrachten in het boek. Deze volgen op een uitgebreide inleiding over de geschiedenis van conceptuele kunst, do-it-yourself-art en een aantal interviews met kunstdocenten.

De opdrachten die Heijnen en Bremmer hebben verzameld, zijn ontworpen door kunstprofessionals van over de hele wereld. Er waren veel meer aanmeldingen dan de benodigde honderd voor dit project. De auteurs zijn er tien jaar mee bezig geweest. De opdrachten die het boek hebben gehaald, zijn allemaal in de praktijk getoetst en vervolgens in twaalf categorieën verdeeld, zoals: go public, soul searching, build & move, keep in time, en de snoepwinkel voor muziekdocenten: make some noise.

In ‘Wicked Arts Assignments’ omschrijven Heijnen en Bremmer het correct vastleggen van de meest prikkelende kunstopdrachten als het najagen van een spook. De spannendste opdrachten die een leerling of student onthoudt van het vak of de opleiding die hij of zij volgt, zijn verweven met de persoonlijkheid van degene die de opdracht uitdeelt.

Het gaat bij kunstopdrachten niet alleen om de inhoud van de opdracht maar ook om de manier waarop deze wordt aangeboden. Non-verbale communicatie, het zetten van didactische stappen en de band tussen opleider en studenten spelen een rol in het succesvol geven van uitdagend kunstonderwijs.

Heijnen en Bremmer slagen er goed in om het spook te vangen. Dat spook, daar hebben we wat aan, als het aan de auteurs ligt. Want kunsteducatie heeft baat bij verwarrende, complexe en uitdagende opdrachten. Daarmee verbreed je de horizon van je studenten en geef je binnen een structuur ruimte aan experiment en de eigen identiteit en voorkeuren van de studenten.

De interviews met kunstdocenten van verschillende disciplines zijn zeer de moeite waard. Iedereen beantwoordt de vraag ‘Wat is een goede kunstopdracht’ op zijn eigen manier.

Een goede kunstopdracht …

• ... creëert een pad voor de student om zijn eigen creatieve pad te vinden (Jorge Lucero – conceptueel kunstenaar);
• ... valt of staat bij vakkundige begeleiding van de docent (Nina Paim – ontwerper);
• ... is ongewoon, maakt je aan het lachen en bestaat uit een duidelijk stappenplan, waarbij er een balans is tussen begeleiding en vrijheid. Hoe meer vaardigheden de student heeft, hoe meer vrijheid hij aankan (Eric Schrooten – gitarist).

In het interview met Eric Schrooten komen Brian Eno en Peter Schmidt ter sprake. Om muzikanten van hun creatieve blokkades af te helpen, ontwierpen ze kaartjes met de naam ‘Oblique Strategies’. Op de kaartjes staan filosofische suggesties als ‘Honour thy error as a hidden intention’ (verleen uw fout de eer deze te zien als een verborgen bedoeling), en ‘What to increase, what to reduce’. De kaartjes zijn in 1975 ontworpen, en nog steeds verkrijgbaar. Eric merkt terecht op dat er in de muziek geen traditie is wat betreft creatieve kunstopdrachten. Muziekeducatie beperkt zich vaak tot het ambacht van het spelen zelf en het reproduceren van muziek, terwijl er, blijkt ook uit de kaartjes van Eno en Schmidt, genoeg mogelijkheden zijn om binnen het vakgebied creatieve opdrachten te geven.

Hij geeft een voorbeeld uit de gitaarpraktijk waarin je een technische oefening voor de linkerhand met een bepaald patroon laat spelen over de hele hals. De student krijgt de opdracht om een compositie te maken met enkel dit patroon.

Alle opdrachten in het boek zijn de moeite waard om door te nemen, in het kader staan de voorbeelden waar ik het meest door geïnspireerd werd. Niet voor niets komen er drie uit de categorie make some noise.

Enkele opdrachten uit de categorie make some noise

Hoe klinkt De Nachtwacht?

Stap de Nachtwacht in, maak er een tableau vivant van, mét een eigen soundtrack. Deze opdracht kun je ook uitvoeren naar aanleiding van een ander schilderij of kunstwerk. Je kunt de leerlingen laten brainstormen en ze er een eigen grafische partituur of klankverhaal bij laten maken. Een mooie manier om interdisciplinair met cultuureducatie aan de slag te gaan.

Make that party happen

In de opdracht ‘Make that party happen’ (uit de categorie localize) worden leerlingen uitgedaagd om een nieuw feest te bedenken.

Hoe heet het feest? Zijn er rituelen? Een dresscode? Wat eten en drinken we op het feest? Komt er een soundtrack? Dit is voor een muziekdocent een mooie gelegenheid om kinderen een toepasselijke afspeellijst te laten maken en optredens te laten te verzinnen. Dit soort opdrachten maken onderwijs spannend en betekenisvol.

Ontwerp een geluid voor een (stille) elektrische auto …

Hans Zimmer, componist van filmmuziek, werkte met BMW aan een geluid voor elektrische auto’s. Stijlvolle auto, stijlvolle muziek, dachten ze bij BMW. Andere automerken zijn nog niet zo ver, maar het is wettelijk verplicht dat deze auto’s een geluid produceren, want het is gevaarlijk als je een auto niet aan hoort komen.

Kinderen die van auto’s houden, zullen het een geweldige opdracht vinden om een nieuw geluid te ontwerpen bij hun favoriete automerk. Toen ik de opdracht las, dacht ik ook aan andere producten waar je een geluid of reclamejingle bij zou kunnen laten componeren. Binnen thematisch werken kun je deze opdracht naar je eigen hand zetten.

Koop een krant en maak een muziektheatervoorstelling over een van de artikelen

Muziektheatergroep Hollandia creëerde dit concept in 1990. Twintig jaar later werd het een vast onderdeel van de auditie voor de afdeling Muziektheater aan het conservatorium in Den Haag.

De opdracht luidt:

Koop de krant van maandag, kies een artikel uit dat je aanspreekt en maak hier een muziektheatervoorstelling van, waarbij je gebruik maakt van de muzikale aspecten toonduur, vorm, harmonie, ritme, tempo, klankkleur, toonhoogte en tekst.’ In aangepaste vorm is dit heel goed te gebruiken in de klas, bij Nieuwsbegrip bijvoorbeeld.

Zorg er in de klas voor dat je niet meer dan één of twee muzikale parameters gebruikt en de opdracht klein houdt. Kies bijvoorbeeld alleen een kop uit van een krantenartikel en vraag de leerlingen om hier een rap over te schrijven. Of laat ze de kop verklanken met instrumenten door het ritme van de tekst te volgen.

Bekijk hier de korte video die de vormgeving van de inhoud van het boek toont:

Glimlach

Bij het lezen van de summier en to the point beschreven opdrachten, alle voorzien van beeld, moet je constant glimlachen. De opdrachten zijn kleine kunstwerken die bij het lezen ervan de creativiteit prikkelen. Het boek is een tip voor iedereen die creativiteit hoog op de agenda heeft staan en die graag wordt verrast. Verwacht niet dat je een blauwdruk krijgt waar je morgen mee aan de slag kunt, je zult zelf nog een vertaalslag moeten maken naar je eigen onderwijspraktijk

• Wicked Arts Assignments – Practising creativity in Contemporary Arts Education
• Redactie Emiel Heijnen & Melissa Bremmer
• Co-redactie Sanne Kersten
• Ontwerp Laura Pappa
• Uitgever Valiz 2020
• ISBN 978 94 92095 75-6
• Prijs € 19,90
• Tot stand gekomen in samenwerking met de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten