Improvisatie als middel voor vernieuwing, verbinding, verdieping en verbreding van je muzieklessen, zodat de leerlingen verantwoordelijkheid in het muzikale proces kunnen nemen. Dat is de insteek van de twee boeken ‘De Muzikale Speeltuin’. Kevin Zwinkels beschrijft in zijn boek wat dit betekent voor leerlingen op de basisschool en Stephanie Kramer focust in haar boek op een doelgroep in de leeftijd van 11-15 jaar.

Kevin en Stephanie zijn hun samenwerking tijdens de Master Vocal Leadership aan Codarts gestart. Zij maken in hun boeken de vertaalslag vanuit de inhoud van die Master, naar het onderwijs waarin zij zelf werkzaam zijn. In beide boeken wordt als eerste uitgebreid aandacht besteed aan de visie die de basis is voor de later uitgewerkte didactiek en praktische werkvormen. Binnen die visie speelt het pedagogische aspect een grote rol: als je de leerlingen verantwoordelijkheid in het muzikale proces geeft, is veiligheid in de groep van groot belang; spelend leren, dat bij jonge kinderen een vanzelfsprekende basis vormt, is ook voor het oudere kind het vertrekpunt. De muzikale speeltuin die je op deze manier in de klas creëert, kenmerkt zich door een werksfeer waarin je kinderen uitdaagt om te proberen, en ze leert dat fouten maken belangrijk is in het leerproces. Kinderen werken samen, creëren, luisteren, stellen hun idee bij. Deze werkwijze vergroot het vertrouwen in eigen kunnen en draagt bij aan de zelfstandigheid van kinderen; het vergroot de comfortzone.

Beide auteurs beschrijven vanuit een eigen perspectief hoe je leerlingen stapsgewijs meeneemt in improvisatie en wat hierbij de rol van de leraar is. Vervolgens werken de auteurs concrete werkvormen uit. Basisoefeningen als de basicsteps – een manier om puls en ritme fysiek een plek te geven in het lichaam, ritmetaal, solmisatie en move&groove vanuit de basis van The Intelligent Choir (Jim Daus Hernøe). Muzikale activiteiten als luisteren, zingen, bewegen, lezen en noteren, spelen, en uiteraard componeren en improviseren komen aan bod. De beschreven werkvormen in het boek voor het basisonderwijs zijn niet alleen Kevin Zwinkels’ eigen bedenksels, veel ervan baseerde hij op ideeën van anderen, die hij allemaal keurig vermeldt. In de werkvorm ‘framework voor improvisatie’ beschrijft Zwinkels mooi hoe je in kleine stappen kunt toewerken naar improvisatie. De oefening start met het noemen van bijvoorbeeld een kleur en eindigt zes stappen verder als een compositie.

In het boek voor het voortgezet onderwijs komen enkele dezelfde oefeningen voor. Stephanie Kramer maakt daarin net een andere opbouw en geeft een aansturing passend bij de leeftijdsgroep. Daarnaast bevat dit boek een groot aantal nieuwe werkvormen. Bij de oefeningen worden popnummers genoemd die geschikt zijn als begeleiding. Via een QR-code zijn zeven backing tracks toegankelijk. Alle vocal painting signs worden beschreven en met een illustratie ondersteund. Deze gebaren vormen een belangrijke basis en je moet je deze goed eigen maken: de signs kennen én muzikaal kunnen toepassen. Daar zit ook een bezwaar: is het mogelijk dit gedachtegoed uit een boek te leren? Ik heb de afgelopen tijd enkele modules Vocal Leadership gevolgd en door oefening en feedback veel geleerd. Ik hoop dat de auteurs in de toekomst filmpjes toevoegen aan deze mooie nieuwe bron voor het muziekonderwijs. Dat helpt de voor veel muziekdocenten nieuwe werkvormen werkelijk te doorgronden. En ondertussen gebruik ik de werkvormen ook voor de pabo-studenten. De reikwijdte van deze boeken stopt niet bij 15-jarigen wat mij betreft. De auteurs zijn erin geslaagd een nieuwe didactiek op het gebied van improviseren te beschrijven, maar die vraagt om visuele ondersteuning.

De muzikale speeltuin Vocale Improvisatie in het primair onderwijs
Auteur Kevin Zwinkels
ISBN 9789491863776

De muzikale speeltuin Vocale improvisatie met jongeren
Auteur Stephanie Kramer
ISBN 9789491863837

Prijs €29,95 per boek of €55 voor de twee boeken samen

Doelgroep vakleerkracht muziek, leraar met muzikale bagage

Uitgeverij Leessst
Verschenen februari 2023