Componeren van muziek krijgt steeds meer aandacht in het basisonderwijs. Zo is componeren (en improviseren) als apart domein in de kennisbasis muziek voor de pabo opgenomen en heeft Méér Muziek in de Klas dit jaar een project rond digitaal componeren in de klas uitgevoerd.

Hoewel componeren als lesactiviteit in de basisschool niet nieuw is, zijn veel leerkrachten, vakleerkrachten en vakspecialisten muziek nog zoekende naar manieren waarop les in componeren op de basisschool kan worden vormgeven.

Ik spreek met iemand die hiermee al veel ervaring heeft, Jacques van de Veerdonk. Hij is componist, schoolmusicus en teamleider van de Stichting Watch that Sound, die kinderen en jongeren uitnodigt om composities en soundtracks te ontwerpen en live op te nemen.

Een korte geschiedenis

Watch that Sound werkt al vijftien jaar aan een nieuwe benadering van muziek- en mediaeducatie. Inmiddels heeft de stichting daartoe online software, films, workshops en series lessen in compositie en sounddesign ontwikkeld.

Op de vraag wat de aanleiding was van dit project begint Jacques direct enthousiast te praten:

“Aan het begin van deze eeuw ontstond de behoefte meer aan te sluiten bij de immense diversiteit van de leerlingen in de stad Rotterdam, en er was behoefte om nieuwe vormen van muziekonderwijs te onderzoeken”, vertelt hij.

Jacques was toen nog onder meer muziekcoördinator van de havo voor muziek en dans en docent muziektheorie bij de popafdeling van Codarts, Hogeschool voor de Kunsten in Rotterdam. Door zijn werk voor Codarts en Watch that Sound heeft hij ontdekt dat kinderen het heerlijk vinden om problemen op te lossen.

“Ik werd benaderd door Sandra den Hamer, de toenmalige directeur van het Internationaal Film Festival Rotterdam. Zij vroeg mij of ik een workshop kon verzorgen rond componeren voor kinderen en jongeren, in combinatie met film, en dat heb ik gedaan.

Bij het componeren van muziek is het element tijd voor kinderen tamelijk ongrijpbaar, een probleem dat zij moeten oplossen. Film kan daarbij houvast bieden. Het componeren van filmmuziek wordt door veel kinderen en jongeren als een interessante, betekenisvolle activiteit ervaren.”

Jacques vervolgt: “In het huidige tijdsgewricht speelt technologie een steeds grotere rol in een ieders leven. Zelfs peuters blijken al zeer behendig te zijn in het omgaan met tablets. In relatie tot muziek is muziektechnologie beschikbaar waarmee muziek en geluiden kunnen worden opgenomen en bewerkt en/of als instrumenten worden ingezet om live muziek mee te maken.

Muziekproductie, het digitaal componeren van muziek, is tegenwoordig een serieuze tak van sport binnen zowel de klassieke als de lichte muziek. Bij de start van Watch that Sound werd al gebruik gemaakt van muziektechnologie, maar de inzet ervan is de afgelopen vijftien jaar toegenomen en de manier waarop dit wordt toegepast beter afgestemd op de doelgroep.

Overigens worden de muziek en de geluiden akoestisch (analoog) gemaakt en wordt muziektechnologie vooral ingezet voor het opnemen en bewerken ervan.”

In de startfase begon Jacques met twee collega’s. Samen gaven zij workshops aan in totaal 56 deelnemers tussen de zes en tien jaar oud. Voor deze eerste deelnemers werd programmeurs gevraagd om interessante fragmenten te selecteren waarbij de kinderen en jongeren muziek mochten componeren. Regisseurs stelden acht filmscènes beschikbaar. Iets wat heel bijzonder is want regisseurs doen dit niet zo snel.

Ambitie: 20.000 kinderen bereiken

Sindsdien is Watch that Sound gegroeid en is het opgenomen in het Rotterdamse kunstenplan. Er zijn 21 muziekdocenten bij het project betrokken en het is de ambitie om binnen vier jaar 20.000 kinderen en jongeren te bedienen.

Dat is veel, maar Jacques denkt dat het haalbaar is: “Het opzetten van een project van deze omvang vraagt inderdaad veel lef en doorzettingsvermogen. Maar nog steeds worden er scènes uit films beschikbaar gesteld en er is nu veel meer kennis over wat geschikt en minder geschikt is voor de verschillende leeftijdsgroepen. Er wordt met alle leeftijden vanaf vier jaar gewerkt."

"Daarnaast is het zo dat de workshops niet meer alleen plaatsvinden tijdens het Internationaal Film Festival, maar ook in andere perioden en op andere locaties zoals scholen, culturele instellingen en andere (film)festivals. Voor leerkrachten zijn lesbrieven beschikbaar en muziekdocenten kunnen trainingen volgen.”

Belang van componeren in de basisschool

Watch that Sound wil samen met groepsleerkrachten en muziekdocenten het muziekonderwijs vernieuwen. Jacques: “Ik vermoed dat het aantal kinderen dat een instrument speelt, is afgenomen. Het aantal kinderen dat zelf muziek maakt met computers, tablets en andere devices is daarentegen sterk aan het toenemen."

"In de jaren zeventig en tachtig hadden we in de instrumentale en vocale muzieklessen een verschuiving van klassieke naar popmuziek, nu lijkt er een verschuiving plaats te vinden van het zelf spelen van muziekinstrumenten naar het zelf produceren van muziek. Dit vraagt om een nieuwe benadering van het muziekonderwijs waarin eigentijdse middelen zoals computers worden ingezet.”

Scheppend bezig zijn is volgens Jacques een van de leukste dingen die je in je leven kunt doen: “Scheppend bezig zijn is iets magisch. Magie die je ieder kind gunt. Als volwassenen moeten we dit met kinderen en jongeren delen.”

Hij kijkt dan ook jaloers naar andere kunstvakken, zoals beeldende vorming, dans en drama, omdat het scheppende element in die vakken veel meer op de voorgrond staat dan bij het vak muziek. Binnen muziek ligt de nadruk (te) vaak op de ambachtelijke kant van het vak waarvoor veel geoefend moet worden.

Toekomstmuziek

Jacques stelt dat het van belang is om kinderen en jongeren bewust te maken van geluid en de invloed daarvan op emoties van mensen: “Muziek is overal om ons heen. Het produceren van muziek en geluiden is een prachtig middel om deze bewustwording te stimuleren en kinderen en jongeren een middel in handen te geven zich creatief te uiten met muziek en geluid.”

Watch that Sound gaat de uitkomsten van Jacques’ Rotterdamse experimenten landelijk uitrollen. Op dit moment wordt er al in een aantal andere steden en zelfs internationaal met de door Watch that Sound ontwikkelde methodiek gewerkt, maar het zou mooi zijn als alle kinderen en jongeren de kans krijgen ervaring op te doen in het componeren van muziek en geluid bij film.

Om de genoemde ambitie te realiseren, wordt op dit moment een uitwisselplatform voor beeld en geluid ontwikkeld: STEP (Sound Track Exchange Platform). Het zal hanteerbaar zijn voor  kinderen/mensen van alle leeftijden, zowel binnen als buiten het onderwijs.

Voor de kinderen is de drempel om techniek te gebruiken laag, stelt Jacques: “Kinderen en jongeren snappen de taal van apps. De techniek is binnenkort voorhanden. Filmproducenten staan heel positief tegenover dit initiatief en laten dit blijken door materiaal beschikbaar te stellen. Het zou mooi zijn als alle scholen in Nederland het zouden aandurven met kinderen muziek te componeren bij films die via Watch that Sound daarvoor te gebruiken zijn.”