Zoals de meeste muziekdocenten tegenwoordig wel weten is een boomwhacker een holle plastic buis. Ze zijn er in verschillende kleuren, elke kleur buis heeft een bepaalde lengte en dus ook toon, en de verschillende buizen zijn harmonisch gestemd ten opzichte van elkaar.
Het woord boomwhacker is een onomatopee, het woord bootst de klank na. To whack betekent ‘aftuigen, afranselen, beuken, meppen’. Het is dus niet gek dat je heldere afspraken moet maken in de klas om ervoor te zorgen dat het tot een vreedzame muziekles komt.
Algemene tips voor een gestructureerde muziekles met boomwhackers:
- Spreek directiegebaren af voor het neerleggen, pakken en spelen voordat je de boomwhackers uitdeelt (“Als ik dit pakgebaar maak mag je de boomwhacker pakken, als ik mijn hand opendoe mag je spelen, als de hand dichtgaat ben je stil”)
- Leg uit (of laat de kinderen zelf bedenken!) dat de boomwhacker geen zwaard, verrekijker of honkbalknuppel is. Het is een muziekinstrument dat kapot kan gaan.
- Laat vooraf duidelijk zien hoe jij wilt dat de leerlingen hun boomwhacker bespelen. Je kunt ze laten kiezen waar ze op slaan (knie, bovenbeen, hand) maar ik vind het zelf fijn als ze alleen maar op hun hand tikken. Dat zorgt ervoor dat ze hun aandacht beter bij de dirigent kunnen houden als dat nodig is.
- Liever niet op de grond of tafel slaan, de klank is minder mooi en de boomwhackers raken snel beschadigd.
1. Spelletjes
Wanneer ik boomwhackers voor het eerst introduceer, zet ik de leerlingen in een kring en deel ik de boomwhackers uit van groot naar klein. Ik zorg altijd voor voldoende boomwhackers voor alle leerlingen.
Nadat ik de algemene tips heb toegelicht laat ik iedereen om de beurt één keer spelen. De klank gaat als een ‘wave’ door de klas. Daarna bespreek ik wat ze hebben gehoord. Welke boomwhacker klinkt het hoogst (de kortste) en welke het laagst (de langste)?
Daarna doen we het nog een keer, nu zo snel mogelijk. Bij dit concentratiespel moeten alle leerlingen meedoen, anders valt het stil. Na de ‘wave’ doe ik een ritmerondje. Ik speel een simpel ritme in een vierkwartsmaat voor, de klas imiteert.
Na een aantal keer kunnen de leerlingen dit zelf. Dit kun je met de hele klas tegelijk doen, dan klinken alle tonen door elkaar.
Als dit goed gaat kun je de leerlingen in akkoordgroepen indelen. Bijvoorbeeld: Rood, geel en donkergroen is groep 1 (C-akkoord), oranje, lichtgroen en paars groep 2 (Dm-akkoord). De dirigent doet het ritme voor, daarna speelt groep 1, daarna groep 2.
2. Woordritmes
Het ritmerondje hierboven kun je uitbreiden met woordritmes. Laat leerlingen bijvoorbeeld hun naam spelen op boomwhackers, iedereen speelt zijn eigen naam, de klas doet het direct na. Je kunt hier ook een eenvoudige beat bij aanzetten, of zelf spelen. Dit dwingt de leerlingen om in een puls te blijven.
De laatste tijd is er veel aandacht voor vakoverstijgend werken. Regelmatig krijg ik de vraag om thema’s vanuit IPC (Dalton) of Davinci (Montessori) te integreren in de les. Boomwhackers zijn goed in te zetten bij thematisch werken. Maak een woordspin op het bord binnen het gekozen buitenmuzikale thema en laat de leerlingen per kleur één woord of korte zin (passend in één of twee maten) spelen op boomwhackers.
Probeer het ook binnen een puls en door elkaar heen. Zet groepjes leerlingen een voor een aan en uit.
3. Speelstukken
Spelen met boomwhackers vond ik pas echt muzikaal interessant worden toen ik het YouTube-kanaal Musication van Jan Vink ontdekte. Op Musication staan meespeelpartituren waaraan leerlingen veel plezier beleven en die je zonder veel voorbereiding kunt aanbieden.
Favoriet op de redactie is het stuk ‘Evening Rise’.
Zorg ervoor dat de leerlingen niet alleen reageren op het beeld, maar ook echt naar de muziek luisteren. Begin nooit direct met meespelen, laat altijd eerst horen hoe het muziekstuk klinkt en stel vooraf luistervragen zoals “Hoe vaak hoor je melodie X?” of: “Gaat de melodie op het laatst omlaag of omhoog?” of: “Steek je hand in de lucht als het thema opnieuw begint”.
Naast Musication zijn er online nog andere bronnen* te vinden met meespeelpartituren. De meeste digitale muziekmethodes bieden ook uitkomst.
4. Begeleiding bij een lied
Een canon met een of twee akkoorden kun je eenvoudig begeleiden met boomwhackers. Geef leerlingen bijvoorbeeld twee boomwhackers die ze tegelijkertijd bespelen (de grondtoon en de kwint, bourdon).
Of laat leerlingen zelf een begeleidingsritme bedenken met akkoordtonen. Vind je dit lastig of weet je niet waar je moet beginnen? Kijk dan naar de letters van de akkoordsymbolen boven het lied. Deze corresponderen met de grondtonen van het akkoord. Als leerlingen deze letters spelen op het goede moment heb je al een eerste stap gemaakt.
5. Luisteren naar boomwhackers
Het is inspirerend om virtuoze muzikanten te zien. Op YouTube vind je van klassieke en niet-klassieke muziekstukken bewerkingen voor boomwhackers. Bijvoorbeeld:
- ‘Shape of You’ van Ed Sheeran door Walk off the Earth
- ‘Bohemian Rhapsody’ van Queen door Harvard studenten
- De ‘Eerste Prelude’ van J.S. Bach door Les Objets Volants
Actief luisteren bevorder je ook wanneer je een grafische notatie van een simpel lied uitdeelt en de leerlingen de opdracht geeft om in groepjes te achterhalen welk lied het is. Dat doen ze dan door het in groepjes te spelen.
Het spelelement zorgt voor extra betrokkenheid. Wie kraakt het eerst de code en kan horen om welk liedje het gaat?
6. Combineer boomwhackers met andere instrumenten in de les
Er zijn stickers beschikbaar met de kleuren van de boomwhackers die je ook op pianotoetsen, keyboardtoetsen of klokkenspellen kunt plakken. Zo kun je met één grafische partituur met kleuren je leerlingen heel eenvoudig op verschillende instrumenten laten samenspelen.
7. Componeren met boomwhackers
Een set boomwhackers en een pak gekleurd papier is alles wat je nodig hebt om kinderen aan het componeren te zetten. Deel papiertjes uit die corresponderen met de kleuren van de boomwhackers en laat de leerlingen experimenteren met volgordes en samenklanken.
Dit kan van heel eenvoudig met drie kleuren die kleuters op een eigen volgorde mogen leggen, tot akkoorden samenstellen in de bovenbouw.
Over de boomwhacker
De boomwhacker komt uit Amerika. In 1995 werd de eerste verkocht door het bedrijf van Craig Ramsell. Ramsell voorzag een markt voor de buizen die daarvoor al jaren werden gebruikt in ‘junk bands’. Deze percussiegroepen maakten muziek met allerlei recyclebaar materiaal. Zoek maar eens op YouTube, hier vind je voorbeelden die doen denken aan de muziek van STOMP en The Blue Man Group.
Je bespeelt de boomwhacker door hem tegen een andere boomwhacker of tegen je hand of knie te slaan. Je kunt ook stokken (kloppers) gebruiken zoals bij een xylofoon.
Om het aanleren van muziek gemakkelijker te maken, pas je in het muziekonderwijs soms aangepaste notatie toe, bijvoorbeeld met gekleurde nootkoppen (kleur van de noot stemt overeen met de
kleur van de boomwhacker).
Om een groter bereik mogelijk te maken kun je een octaveringsdop op één uiteinde van de boomwhacker
zetten, hierdoor wordt de toon een octaaf lager.
* Praktijkartikelen over het werken met boomwhackers
De Pyramide aflevering 68-01 en 68-02
Activiteiten met boomwhackers bijvoorbeeld in de bovenbouwles uit De Pyramide afl. 73-01 of 73-02, of de middenbouwles uit De Pyramide afl. 72-02.
Nota bene
Een interview met Jan Vink van Musication vind je in De Pyramide 72-02 (mei 2018). Ook met Helga Boekestijn van Muziek in School (eveneens een bron van meespeelpartituren voor boomwhackers) vind je een interview in De Pyramide, namelijk afl. 70-04 (september 2016).
