I Tube, You Tube, We Tube

Wat gebeurt er met de klank als ik een stuk van een pijp afzaag? Wat gebeurt er als ik er een dop opzet? Wat is het verschil in geluid tussen een metalen buis en een plastic buis? Wat gebeurt er als ik sneller ga draaien met een stuk tuinslang? Wat gebeurt er als ik blaas over een pvc-buis?

LES 1

Stap 1 en 2: introductie en verkennen

Op de tafels bij alle groepjes liggen pijpen, buizen en slangen. Een uitdaging voor kinderen om er mee te gaan spelen. Kijk wat er gebeurt. Inventariseer en laat het een paar minuutjes duren.

Bekijk samen met de kinderen vier filmpjes via YouTube, zie hierna onder nummer 1 - 4. De kinderen schrijven ieder voor zich op wat ze per filmpje hebben gezien.

download het werkblad I Tube, You Tube, We Tube

Ze gebruiken hierbij het werkblad en schrijven bij Tubes and music:

• Wat heb je gezien?
• Wat weet je er al van?

De kinderen wisselen per groepje hun bevindingen uit en vullen daar waar nodig hun aantekeningen aan. Laat elk groepje een opvallende waarneming aan de andere groepjes vertellen.

1. Blue Man Group Drumbonede mannen slaan op een samengestelde regenpijp die men langer en korter maakt, waardoor de hoogte van de klank varieert, het zijn korte klanken.

2. Animusic Pipe Dream Ga naar 2:00-2:12, de balletjes stuiteren tegen lange en korte metalen buizen. Daardoor ontstaan er lage en hoge tonen die lang doorklinken.

3. Stomp Out Loud Tubular Pipesde mannen staan tot hun middel in het water, waar ook buizen aan elastieken in hangen. Ze slaan op de buizen, trekken ze omlaag en laten ze weer omhoog gaan, waardoor de klank omhoog en omlaag glijdt en vervormt.

4. Stomp Live Part 4 Little Brooms & Hosepipes vanaf 3:40: de man speelt met een flexibele buis, hij slaat ermee op de grond, trommelt erop, vouwt ‘m dubbel en laat ‘m terug flappen, er komt een andere man bij met een kortere buis en er wordt op de grond geslagen met de buizen, de groep wordt uitgebreid. In deze les onderzoeken we de mogelijkheden van het materiaal dat op de tafels ligt. We onderzoeken ook hoe die materialen aan hun specifieke klanken komen. Daarbij werken we volgens onderstaand schema met vragen en doelen.

Vragen over de aanpak

Kies een voorbeeld uit een van de filmpjes. Bijvoorbeeld filmpje 1, de pijp wordt langer en korter, de klank verandert. Hoe kun je te weten komen hoe die klankverandering ontstaat? Bedenk hiervoor een onderzoeksvraag en noteer die op het werkblad. Controleer de vraag eventueel aan de hand van het vragenmachientje.

download afbeelding Het vragenmachientje

Voorspellende vragen

Wat denk je dat er gaat gebeuren als je bijvoorbeeld: 

• de metalen buis inwisselt voor een plastic buis?
• de pijp dichthoudt als je erop slaat?
• met de slang ronddraait in plaats van er mee op de grond te slaan?
• je een stuk van de slang afsnijdt?

Noteer de voorspellingen op het werkblad.

Stap 3: opzetten onderzoek

De kinderen bepalen hun strategie: hoe gaan we onze onderzoeksvraag uit stap 1 en 2 aanpakken? Wat hebben we daarbij nodig? (bijvoorbeeld: welke materialen kiezen we? Welke gereedschappen?) Dit noteren zij op het werkblad.

Stap 4: uitvoeren onderzoek

Gegevens verzamelen.

Bijvoorbeeld. Je plakt twee stukjes PVC buis aan elkaar; of: je zaagt een stuk van de elektriciteitsbuis af. Waarnemen: wat gebeurt er met de klank, verandert die? Wordt hij hoger, lager, of …? Wat hoor je precies?

Bijvoorbeeld. Je tikt op een metalen buis en meet met een stopwatch de duur van de klank. Meten: hoe lang, kort, hoog, laag klinkt het?

Bijvoorbeeld. Je slaat met een groot stuk slang op de grond en daarna snij je een stuk eraf en sla je met het kleinere stuk op de grond. Welk verschil hoor je in klank? Vergelijken: wat is het verschil?

De kinderen noteren de gegevens op het werkblad.

Stap 5: concluderen

Verklaren:  Hoe denk je dat het kan dat:

• de lange buis anders klinkt dan de korte buis?
• het geluid verandert als je sneller draait met de tuin slang?

Concluderen: Kloppen je conclusies met wat je eerder dacht? Formuleer een conclusie en noteer die op het werkblad.

Het gaat om een onderzoekende houding, het leren formuleren van eigen vragen en zoeken naar antwoorden die niet vooraf vastliggen. Daarom is het niet de bedoeling dat de leerkracht vooraf antwoorden geeft.

Stap 6: presenteren

De groepjes presenteren de resultaten van hun onderzoek aan de klas. Schenk hierbij aandacht aan de resultaten maar ook aan het proces van onderzoekend leren.

LES 2

Stap 7: verdiepen en verbreden

De kinderen krijgen de opdracht om met de door hen onderzochte materialen uit les 1 (stap 1-6), hun tubes, een compositie te maken. Ze laten in hun compositie de verschillende mogelijkheden van het materiaal horen die ze in de vorige les hebben onderzocht.

Om de kinderen structuur te bieden bij hun ontwerp, hun compositie, wordt gekozen voor een vaste vorm. In dit geval een rondo. Een rondo ziet er als volgt uit: A – B – A – C – A – D – A, enzovoort. De letter A is een ritmisch/melodisch stukje (motief) dat altijd hetzelfde is en steeds terugkeert. Na A volgt een ritmisch/melodisch stukje (motief) dat steeds anders klinkt (B, C, D, enzovoort). De kinderen ontwerpen een motief A, steeds afgewisseld met een nieuw motief B, C, D. Bij het maken van de motieven kunnen de kinderen gebruik maken van het stappenplan van de eerste les. Zie de stappen 1-6 hierna.

Stap 1: introductie

Pipe Guy

op deze inspirerende video van de 'Pipe Guy' hoor je duidelijk een terugkerend motiefje. 

Stap 2: verkennen

Is gebeurd in de vorige les.

Stap 3: opzetten onderzoek

Hoe gaan we het aanpakken? Wat willen we? Wat hebben we nodig?

Stap 4: uitvoeren

De kinderen bedenken een motief dat steeds terugkeert: motief A. De kinderen bedenken ter afwisseling van motief A andere motieven: B, C en D. De kinderen noteren hun compositie ‘tube rondo’ zodat ze weten welke afspraken zijn gemaakt. Kinderen mogen zelf bedenken hoe ze noteren. Dat kan onder andere met behulp van tekeningetjes (bijvoorbeeld: dikke stip: harde klank, veel kleine stippen: veel korte klanken, enzovoort).

Stap 5: concluderen

Kinderen spelen in hun groepje hun ‘tube rondo’. Klinkt het zoals ze het hadden bedacht? Of willen ze nog iets aanpassen? Misschien kunnen ze een eigen naam bedenken voor hun compositie.

Stap 6: presenteren

Alle groepjes laten hun ‘tube rondo’ horen aan elkaar. In de nabespreking gaan we na hoe de verschillende groepjes hun ervaringen met het materiaal in hun compositie hebben verwerkt.

Doelen TuLe SLO

Kerndoel 42

De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Geluid is afkomstig van bronnen. Bouw en materiaal van de bron bepalen aard van geluid. Geluid plant zich voort door materialen heen.

Kerndoel 54

De leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. Muziek maken: experimenteren met verschillende klankkleuren en bespeelmogelijkheden. Speelstukjes ontwerpen en spelen. Muziek vastleggen/ noteren: klankstukjes ontwerpen en grafisch vastleggen (klankeigenschappen).

Kerndoel 55

De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. Bespreking van de plannen: wat ga je maken en hoe ga je dat maken? Bespreking van het eigen product en werkproces en dat van groepsgenoten. Mening geven over het eigen product en werkproces en over dat van groepsgenoten.