Phion, het orkest van Gelderland en Overijssel, ontwikkelde de schoolvoorstelling ‘Kleine Neptunus’ met daarin het lied ‘Baas van de zee’ dat leerlingen van groep 3 tot 5 leerden zingen en waarbij ze gebaren uit de Nederlandse Gebarentaal leerden, zie verderop, of kader op bladzijde 38 van de papieren editie van De Pyramide (78-03, mei 2024).
De les die je hieronder vindt, is gebaseerd op het voorbereidende lesmateriaal bij deze voorstelling. Carlijn de Lange zette het educatieve materiaal om naar lesideeën die los van de voorstelling bruikbaar zijn in de klas. Ook het lied komt in deze lesideeën aan bod, ondersteund met filmpjes waarin Bianca van der Horst de bijbehorende gebaren laat zien. Hoewel het uiteindelijk de bedoeling is om het lied zelf te zingen mét de gebaren en de begeleidingstrack, kun je in de klas de filmpjes aanbieden, zodat de leerlingen de gebaren goed leren kennen en uitvoeren.
Je kunt de ideeën verdelen over meerdere lessen, naar eigen inzicht en klassensituatie, en afhankelijk van de voorbereiding (zie ‘Beginsituatie’ bij Tips). Uiteraard herhaal je kort wat je in de eerdere les(sen) gedaan hebt aan het begin
van de volgende.
Inleiding
Vertel: stel je eens voor… dat je het zwembad of de zee induikt. Kun je iedereen dan nog verstaan? Wat hoor je, kun je nog praten? Hoe los je dat dan op? De leerlingen komen misschien zelf met: wijzen, gebaren maken. Vraag hierop door, met bijvoorbeeld: wat zou je voor gebaren gebruiken? Hoe zeg je bijvoorbeeld: hallo? Of: hoe zou je een vis uitbeelden? Of water?
Leg de leerlingen uit dat ze in deze les gebaren uit de Nederlandse Gebarentaal (NGT) gaan leren. Mocht dit nog niet zijn voorbereid zijn, laat dan nu
het filmpje zien, waarin Bianca van der Horst zich voorstelt.
Leg uit wat slechthorendheid is, bijvoorbeeld met
een Klokhuisfilmpje over het gehoorapparaat (vanaf 2’24”)
Uitleg over een Cochleair Implantaat (CI) vind je op de site van KentalisDit is de landelijke organisatie voor mensen die slechthorend, doof of doofblind zijn of een taalontwikkelingsstoornis (TOS) of communicatief meervoudige beperking hebben.
Extra
Ga in op de rol van een dirigent voor een koor of orkest. Laat eventueel een filmpje zien over het orkest, bijvoorbeeld over PhionDit is een 3D-filmpje, maar focus vooral op de dirigent.
Of zoek YouTubes van bijvoorbeeld
Leonard Bernstein, die een heel orkest dirigeert met zijn gezichtsuitdrukking
Vraag of de leerlingen overeenkomsten zien met het filmpje van Bianca. [Beide brengen iets zonder woorden].
Experimenteer hiermee met de klas. Nodig hen bijvoorbeeld met gebaren uit om te gaan staan. En weer zitten. Naar links of rechts bewegen. Stampen met de voeten of klappen in de handen.
Hierna mag een leerling het proberen.
Gebaren van ´Baas van de Zee´
Nodig:
- ‘Instructievideo 5 - Kleine Neptunus – lied’
- ‘Instructievideo 3 - Kleine Neptunus – uitleg gebaren couplet
- ‘Instructievideo 2 - Kleine Neptunus - gebaren in tempo
- ‘Instructievideo 4 - Kleine Neptunus – uitleg gebaren couplet 2
Bianca van der Horst laat de gebaren van de beide strofen + het coda zien in de filmpjes die hierboven staan genoemd.
Een begeleidingstrack vind je bij het lied, zie hierna bij ´Lied instuderen´.
Bestudeer die voorafgaand aan de les goed en oefen gebaren en lied tot je beide zelf beheerst.
Laat de leerlingen ‘Instructievideo 5 - Kleine Neptunus – lied’ zien en doe zelf actief mee. Daarna leer je de kinderen de losse gebaren aan.
Begin met de gebaren van couplet 1. Toon het filmpje ‘Instructievideo 3 - Kleine Neptunus – uitleg gebaren couplet 1’
Doe samen met de leerlingen mee. Zet de afzonderlijke woorden op het bord en herhaal de gebaren tot de kinderen ze kennen. Wijs ze ook door elkaar aan, of laat een leerling dit doen.
Zet daarna het filmpje ‘Gebaren in tempo’ aan; hierin laat Bianca van der Horst de gebaren zien in het tempo van het lied. Doe ze samen met de kinderen mee, en herhaal dit ook zo vaak als nodig tot de leerlingen dit tempo vlot kunnen meedoen. Zing strofe 1 voor met behulp van de begeleidingstrack, terwijl je de gebaren erbij uitvoert (of zet het filmpje aan vanaf 0’07”). De kinderen luisteren nog naar het lied, maar doen de gebaren mee.
De baas van de zee
Herhaal de bovenstaande stappen voor strofe 2 en het coda (= ‘Als dat niet Neptunus is’), met ‘Instructievideo 4 - KleineNeptunus uitleg gebaren couplet 2’
Het hele lied meegebaren
Tijd om alles achter elkaar te plakken.
Denk vooraf na over wat je de leerlingen in de tussen-passage laat doen, bijvoorbeeld een zeedier uitbeelden. En hoe kunnen zij weten wanneer de zang van couplet 2 begint? Laat hen daar zelf ook over nadenken, en stel daarvoor luistervragen, zoals: ‘Kun je horen wanneer couplet 2 moet beginnen?’ en ‘Zo ja waaraan?’ [na een ritmische passage volgt een klein crescendo op een langere noot]. De kinderen kunnen ook naar de blazers luisteren; je hoort hen vanaf 0’31” een duidelijke opwaartse melodi-sche lijn spelen.
Lied instuderen
Besteed vervolgens aandacht aan het instuderen van het lied, bijvoorbeeld eerst het slot, vanaf ‘Neptunus, Neptunus’, dan het stukje daarvoor ‘Als dat niet Neptunus is’, en breid dat dan naar eigen inzicht en klassensituatie uit.
Zing vervolgens samen met de kinderen het hele lied met gebaren.
Uitbreidingen
Spelen
Phion maakte bij de lessen een kwartetspel.
Download hier een printversie van het kwartetspel.
Tip
speel het kwartetspel ook eens zonder woorden te gebruiken, maar door te gebaren en/of uit te beelden.
Meer over het orkest
Het kwartetspel leent zich ook prima voor extra les(sen) over het orkest en/of muziekinstrumenten. Daarnaast kun je over het thema ‘Het orkest’ een of meer aparte lessen of lesonderdelen geven. Bijvoorbeeld met het filmpje ‘Vlieg mee met Phion – Aflevering 6’, of met ‘Instrumentenbingo’. Je vindt deze in phion.nl/lesmateriaal; in YouTubes komen alle verschillende instrumenten aan bod. Andere bronnen kunnen zijn: ‘Ontdek het orkest’ van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, ‘Spring in het orkest’ van het Noord Nederlands Orkest of ‘Tussen je oren’ van het Concertgebouworkest in samenwerking met Schooltv (12 lesbrieven).
Meer gebaren
Bianca van der Horst laat in het filmpje ‘Kleine Neptunus – zeedieren gebaren’ naast de gebaren voor ‘vis’ en ‘walvis’, nog meer gebaren voor zeedieren zien.
Beeldende vorming en creatief schrijven
Eigen dier
De leerlingen bedenken zelf al tekenend of schrijvend een eigen zeedier, en verzinnen daar ook een gebaar voor.
Dier verklanken
Elk kind bedenkt met muziekinstrumenten die je van tevoren hebt klaargelegd, met materialen uit de omgeving (potloden, tafel) en/of met bodypercussie wat voor geluid het nieuw-bedachte zeedier maakt. Spreek van tevoren af hoeveel geluid de kinderen mogen maken bij deze opdracht. Of laat hen toepasselijke (klassieke) muziek zoeken bij het eigen zeedier.
Natuur en wetenschap
Voor een vakoverstijgend project: meer over het oceaan-leven vind je in Klokhuisfilmpjes
‘Kleine Neptunus’ is een schoolvoorstelling van Phion in samenwerking met Theater Gnaffel over avonturen door de diepten van de zee, een reis vol moed, waarheid en onverwachte hulp.
Bijzonder aan deze voorstelling is dat deze speciaal is gemaakt voor leerlingen van 6 tot 9 jaar die doof of slechthorend zijn of op welke manier dan ook een afstand hebben tot de Nederlandse taal, en boven-dien voor leerlingen uit diezelfde leeftijdsgroep van het basisonderwijs. De voorstelling is onlangs gespeeld en gaat in reprise in oktober 2025.
Phion heeft als uitgangspunt: het groter maken van de muzikale wereld van kinderen, met aandacht voor niet alleen muziek, maar ook beeld, taal en maatschappelijke betrokkenheid. Door middel van schoolconcerten probeert Phion hen al vroeg kennis te laten maken met de culturele wereld buiten school.
De focus bij de middenbouw van het primair onderwijs ligt bij recep-tieve kunsteducatie, die kinderen stimuleert om van perspectief te wisselen.
Nederlands met Gebaren kan communicatie vergemakke-lijken van en met kinderen met een auditieve of verstan-delijke beperking of met een taalontwikkelingsstoornis. Nuttig voor iedereen, want zo maken we schoolklas en samenleving inclusiever.
Zie de
Carlijn de Lange is programmamaker Educatie & Interactie bij Phion.
