"Muziekles is in islamitisch onderwijs bijna niet voor elkaar te krijgen. Hoe je het moet aanpakken, is een vraag die ook bij openbare scholen leeft. Want alle scholen hebben pruttelende ouders, allemaal.
Of islamitische ouders muziek slecht en verboden (haram) vinden, hangt er maar net vanaf welke stroming binnen de islam ze aanhangen. Voor de meeste Turkse ouders is het geen enkel probleem, zij zijn Hanafi (zie noot 1) en die maken gewoon muziek.
Maar je hebt binnen het geloof ook een strenge tak die ervan overtuigd is dat – instrumentale – muziek niet mag. In de hele koran komt het woord muziek niet voor. Maar je hebt ook de hadith: betrouwbare en minder betrouwbare overleveringen (zie noot 2), en uit een van de minder betrouwbare komt naar voren dat muziek niet mag. En als je zo overtuigd bent dat muziek voor jouw kind heel slecht is…
Ik begrijp de emoties van deze ouders, ik ben het absoluut niet met ze eens, helemaal niet, maar ik kan het wel begrijpen. Tegen openbare scholen zeg ik: laat ouders direct bij aanmelding voor akkoord tekenen dat er gewoon muziekles wordt gegeven, geen gezeur. Maar ik geef les op een islamitische school, als zelfs die niet naar deze ouders luistert, waar moeten zij dán naartoe? (zie voetnoot 3)
Maar ook binnen de strenge regels voor muziek kun je muziekles geven. Daar zijn we vorig jaar mee begonnen.
Ik maakte me er al een tijd sterk voor en in het kader van het Convenant Basispakket Kunst- en Cultuureducatie zei onze nieuwe directeur vorig jaar ´we gaan het gewoon doen´. Als bekeerling met een conservatoriumopleiding, docerend musicus klarinet, was ik de aangewezen persoon om de muzieklessen op te zetten en na acht jaar groepsleerkracht werd ik ICC’er, intern cultuurcoördinator. Ik gaf zowel beeldende vorming als muziek. Gaf, want die vaklessen zijn dit schooljaar weer gestopt.
Officieel moest ik puur vanwege geldtekort weer full time voor de klas, maar ik denk dat het ook goed uitkwam dat al die ouders met hun hakken in het zand tegemoet konden worden gekomen. Het is ook gewoon niet goed gecommuniceerd, als ik het ouders van tevoren had kunnen uitleggen, was er minder weerstand geweest. Muzieklessen in het islamitisch onderwijs kunnen namelijk echt. Je mag bijvoorbeeld wel zingen en op de def slaan, een soort grote trom zonder bellen. (Zie afbeelding in de papieren Pyramide op bladzijde 16)
Omdat ik vanuit de school ook alle voorwerpen uit het klaslokaal mocht gebruiken, kon ik met mijn conservatoriumachtergrond alle kanten op. En kon ik zelfs voldoen aan vrijwel alle kerndoelen voor muziek. Maatsoorten leerde ik de kinderen door ze bijvoorbeeld een vierkwartsmaat te laten lopen op een liedje over stampen in de plas. Hetzelfde met een driekwartsmaat. Je mag geen trommelstok gebruiken, maar met een kleurpotlood kun je ook tikken. Wie niet sterk is moet slim zijn. Ik combineerde mijn muzieklessen met andere vakken, vooral met taal. Er zijn kinderen met een taalachterstand, dus koppelde ik woordenschatonderwijs aan muziekles.
Voor de tegenstellingen hoog/laag, hard/zacht en snel/langzaam uit de kerndoelen, zocht ik woordjes uit die dat weergaven. De kleintjes in groep 3 hadden bijvoorbeeld het woord ‘schuim’ geleerd. Dan maakte ik een foto van schuim en zei: dat is zacht en bij een foto van een kast zei ik, dat klinkt hard.
Zo maakte ik een soort grafische partituur: bij schuim doe je heel zachtjes en als ik de kast aanwijs roep je keihard KAST! Met foto’s van een poef en een plat stoelkussentje deed ik hoog en laag. De kinderen mochten ook dirigent zijn, al die dingen omhoog houden en ervaren dat de andere kinderen dan hun ‘partituur’ volgden.
Het enige stukje van de kerndoelen dat ik niet kon doen was naar muziek luísteren. Ze mogen alles over een orkest leren - dit is de piano, dit is de saxofoon - ze mogen het alleen niet horen.
Op een gegeven moment zat er een hele strenge moeder in mijn muziekles. Ik kwam binnen en had de hele mikmak bij me: een saxofoon, een klarinet, een saz, alle soorten van instrumenten. Ik keek naar die moeder en dacht heel even ‘die gaat mij fileren!’, maar ik dacht ik weet heel goed wat ik doe en ik ga me niét laten ringeloren. En toen heb ik dus alles uitgepakt.
De kinderen keken hun ogen uit, want ze zien het never, nooit. Ik haalde een saxofoon uit de koffer en ze weten gewoon echt niet wat het is. Ik leerde ze wanneer een instrument een blaas-, snaar- of slaginstrument is. Dus ik heb uitgelegd hoe het geluid eruit komt, bijvoorbeeld als je erop blaast, en dat dat de categorie van het instrument bepaalt.
En vervolgens een spelletje, kwisje tot iedereen het snapte. En die kinderen maar vragen: ‘Juf laat u het horen!’ En dan zei ik: ‘Nee dat komt straks.’ Toen kwam het moment dat ik het ze daadwerkelijk ging laten horen. Ik had een filmpje van YouTube, waarbij iemand met zijn stem niet alleen beatboxt, maar ook alle mogelijke instrumenten nabootst: Vocals only.
De kinderen mochten zeggen welke instrumenten ze hoorden. Ik zei: ‘Je hebt je stem, je kunt met je vingers knippen, op je knieën slaan, je hebt geen instrument nodig.’ Dat was dus een extreem verantwoorde muziekles waarbij ik alles liet zien en niets liet horen.
Die ‘strenge’ moeder zei later tegen mij dat ze steeds als iemand klaagde over die Shakira die maar muziekles gaf, antwoordde: ‘Ik heb erbij gezeten en ze weet wat ze doet, het is hartstikke leuk.’
We waren dus goed op weg, maar ja, het is gestopt. En helaas is er geen pressiemiddel om een school te verplichten zich ook aan het Convenant te houden. In mijn eigen klas geef ik natuurlijk nog muziek, maar in de andere klassen niet meer. Daar vragen die andere leerkrachten wel om, maar dan zou ik dat extra in mijn eigen tijd moeten doen.
We zouden ook van les kunnen wisselen, iemand geeft mijn kinderen aardrijkskundeles en ik haar kinderen muziek, maar dat zou er met achttien klassen op neerkomen dat ik mijn eigen klas niet meer zie en er een soort middelbare school-systeem met lesuren van verschillende docenten ontstaat. Dat wil ik de kinderen niet aandoen.
Ik heb de andere leerkrachten vorig jaar wel opgeleid, maar het blijft lastig als je geen muziekachtergrond hebt, dat snap ik best. Zeker om dan ook die vertaalslag van kerndoelen naar islamitisch onderwijs te maken. Ondertussen voldoen we daar met muziek niet aan, maar daar lijkt de inspectie niet op te letten (zie noot 4).
Ik vind het zelf heel verdrietig allemaal maar ik ben uitgeknokt. Ik hoop dat er over tien jaar een andere wind waait, maar dan ben ik helaas al met pensioen. Ik ben gestopt met het schrijven van een methode muziek voor islamitische scholen en het geven van lezingen. Ook dat zou ik verder in mijn vrije tijd moeten doen.
Het is dus geen succesverhaal dat ik hier vertel. Al was ik een eind op weg en is er heel veel mogelijk. Openbare scholen die protesterende ouders tegemoet willen komen, zou ik aanraden die kinderen in het schoolkoor te laten zingen. En vraag die ouders waar de grens ligt. Die toegestane def (zie noot 5) is een handtrom, maar er zijn ook weer mensen die zeggen dat ze wel slagwerk mogen, wel darboeka, wel woodblocks en Orff-instrumentarium.
Dus dan zou je gewoon kunnen vragen: wat vindt u wel goed, wat vindt u niet goed? Nou, als jij een koor hebt en je laat het begeleiden met een Orff-instrumentarium: hartstikke leuk!"
Noten
- Hanafi is een van de vier soennitische (85% van de moslims) ‘rechtsscholen’ binnen de islam. De drie andere scholen zijn shafisme, malikisme, en hanbalisme: vier interpretaties van de Koran. Over veel zaken bestaat weinig verschil in inzicht, maar over de toelaatbaarheid van muziek wordt al meer dan duizend jaar gesteggeld. Overigens is het niet ongewoon of verboden, dat een individu één school volgt, maar voor een bepaalde kwestie het standpunt van een andere school inneemt.
- Hadith zijn overleveringen over het doen en laten en de uitspraken van Mohammed. Een betrouwbare hadith betekent dat de overleveringen direct zijn te herleiden naar de profeet.Een minder betrouwbare, of niet betrouwbare hadith is niet linea recta terug te leiden tot de profeet. Betrouwbare hadith zijn opgeschreven door bijvoorbeeld Al Bukhari.
- Noot van de redactie: volgens de wet is muziek een verplicht vak in het basisonderwijs. Wat de school daarmee doet is aan de school; de inspectie controleert niet op het vak muziek.
- Noot van de redactie: de inspectie mag niet eens opletten als het over kunst gaat; de Tweede Kamer heeft dat verboden.
- Noot van de redactie: ook de def/tef is niet overal toegestaan; dat hangt af van de strengheid van de plaatselijke, regionale en landelijke machthebbers.
Shakira van Oostveen
Shakira van Oostveen behaalde haar diploma voor docerend musicus aan het Hilversums Conservatorium, met als hoofdvak klarinet. Zij werkte daarna als docerend musicus klarinet, blokfluit en saxofoon in haar privépraktijk en voor diverse muziekscholen en - verenigingen in het Gooi, Alphen aan den Rijn en Leiderdorp.
Aan de Hogeschool Utrecht, Instituut Theo Thijssen voltooide zij als zij-instromer de opleiding voor leerkracht primair onderwijs.
Momenteel werkt Shakira op een islamitische basisschool, waar zij carrière maakte als leerkracht, vakdocent muziek en beeldende vorming, en Intern Cultuur Coördinator. Daarnaast speelt zij klarinet in het Symfonisch Harmonieorkest Amsterdam.