Muziek is onmisbaar voor mijn speciale dochter Nina, een blij, vrolijk en sociaal meisje van 10 met een licht verstandelijke beperking. Nina helpt graag mee met boodschappen doen en koken, weet waar alles ligt in de keuken en hoeveel melk er nodig is bij het maken van lasagne. Ik moet daarvoor altijd nog even spieken op het pak. Als we aan het koken zijn, gaat de playlist van het Junior Songfestival aan. Nina neuriet op de maat en zingt op toonhoogte mee.

De liedjes gaan ook aan als ze naar bed gaat om rustig in slaap te vallen. Helaas lukt het haar niet altijd om vrolijk te zijn. Ze wordt te vroeg wakker en dan wil ze naar beneden. Als de boosheid dan in alle hevigheid bij haar naar boven komt, is er maar één ding wat haar rustig maakt: muziek, in het bijzonder de playlist van Suzan & Freek. Ze luistert met oortjes in en gaat weer rustig met haar ogen dicht liggen.

Twee jaar geleden zijn wij voor Nina op zoek gegaan naar muziekles in Zuilen in Utrecht. Nina kon zich als 8-jarige aansluiten bij de Muziek op Schootlessen van de plaatselijke muziekschool maar die vonden wij niet passend. Er was geen ander aanbod van muzieklessen voor speciale kinderen. Op dat moment ontstond bij mij de wens om in elke stad een culturele en sportieve inclusie-hotspot te creëren.

Via de website Muziekookvoorjou.nl zijn we terechtgekomen bij muziektherapeute Willemijn van der Heijden van Samenspel, die ook in het onderwijs werkt. Zij zag de potentie om met muzieklessen aan Nina’s zelfvertrouwen en spreekvaardigheid te werken.

Bij de eerste muziekles mocht Nina al in de microfoon meezingen met de liedjes van Kinderen voor Kinderen. Je zag haar stralen! De gedachte aan dit moment blijft mij ontroeren. In muziektherapie wordt echt goed gekeken naar het kind. Waar heeft Nina behoefte aan? Dát is leidend. Tijdens de tweede muziekles mocht zij op de drums zelf het start- en stopmoment aangeven. Haar lichaam trilde mee van enthousiaste spanning.

Het was onze wens en die van Willemijn van der Heijden om een groepje te vormen waarmee Nina samen muziek kon maken. In een groep kun je ontdekken welke verschillende rollen er zijn en welke rol je zelf inneemt. Muziekles tijdens schooltijd bleek de oplossing te zijn. Willemijn heeft als muziekdocent 15 muzieklessen mogen geven in de klassen van Nina’s school. Daarmee kon zij de groepsleerkrachten laten zien wat muziekonderwijs kan bijdragen aan muzikale vaardigheden van leerlingen en aan de ontwikkeling van hun soft skills zoals creativiteit, zelfvertrouwen en sociale vaardigheden.

De vervolgstap is om de 15 muzieklessen uit te breiden naar structureel muziekonderwijs waarbij de schooldirecteur muziekonderwijs toevoegt aan het curriculum en de begroting van de school. De gesprekken van betrokkenen hierover worden komende tijd gevoerd.

70 procent basisschoolleerlingen bereikt

Sinds 2014 is Méér Muziek in de Klas vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap als stichting in het leven geroepen om aanbevelingen uit de Handreiking Muziekonderwijs 2020 te gaan uitvoeren om structureel muziekonderwijs op de basisschool te realiseren.

Het programma Méér Muziek in de Klas Lokaal heeft inmiddels circa 1 miljoen basisschoolleerlingen in Nederland en het Caribisch gebied bereikt: ongeveer 70 procent van het totaal aantal basisschoolleerlingen in dit gebied (bron: De stand in het land, Méér Muziek in de Klas, 2022). De aandacht voor het speciaal onderwijs was tot nu toe nog minimaal. Het is van groot belang om ook de circa 33.000 leerlingen van de ruim 309 scholen voor speciaal onderwijs (bron: onderwijsinspectie, 2021) te betrekken bij de uitvoering van de plannen.

Vanwege mijn interesse in een nieuw werkveld raakte ik op de Nationale onderwijstentoonstelling (NOT) in januari 2019 in gesprek met Jantien Westerveld, directeur van Méér Muziek in de Klas, wat resulteerde in een baan als accountmanager. In die rol ondersteun en adviseer ik sinds juli 2019 de regionale samenwerkingspartners om ervoor te zorgen dat er structureel kwalitatief muziekonderwijs komt of blijft.

Inspirerende voorbeelden online verzameld

Mijn persoonlijke situatie heeft ertoe geleid dat ik mij binnen Méér Muziek in de Klas ben gaan richten op het speciaal onderwijs. We willen tenslotte álle kinderen van Nederland en het Caribisch gebied bereiken. Ik ben kennismakingsgesprekken gaan voeren met groepsleerkrachten, muziekdocenten, schooldirecteuren, het LKCA, culturele instellingen, muziekaanbieders.

Het resultaat van deze inspirerende gesprekken is een verzameling praktijkvoorbeelden en initiatieven, gepubliceerd op de pagina speciaal onderwijs van Méér Muziek in de Klas, als inspiratiebron voor andere groepsleerkrachten.

Een van de mensen die ik heb mogen interviewen over haar passie voor muziek is Marianne Dom van ’t Spijker, groepsleerkracht en muziekdocent in het speciaal onderwijs. Ik vroeg: “Met welk lied begin je de les morgen?”, zij antwoordde: “‘Kom eens in de kring’, dat is een goede opener. Daarmee begint de dag lekker gestructureerd en wordt iedereen zingend uitgenodigd om erbij te komen. Vooral het vrolijke tussenstukje ‘doeb-doeb-doebie-doebie’ is favoriet en brengt de stemming er al snel in. Deze manier van zingend beleven en belevend zingen werkt ontspannend en gaat in mijn klas de hele dag door.”

Het volledige interview vind je op de speciaal-onderwijspagina van Méér Muziek in de Klas.

Truus Hermkens, combinatiefunctionaris en cultuurbegeleider bij speciaal onderwijs Het Kroonpad in Apeldoorn heeft samen met Job Kaihatu van Gigant het Kristalorkest opgericht. Dat bestaat uit honderd kinderen met en zonder een beperking, die gezamenlijk instrumentale muzieklessen krijgen tijdens schooltijd. Truus geeft aan dat de kinderen na een paar lessen niet meer keken naar de rolstoel maar alleen naar het kind. Het Kristalorkest is bijzonder omdat inclusiviteit wordt toegepast in een schoolsituatie.

Actualiteitenprogramma Nieuwsuur maakte begin 2020 een serie programma’s over bruggenbouwers en kwam ook bij het Kristalorkest terecht. Nieuwsuur bracht in beeld hoe muziek kinderen met en zonder een beperking verbindt. Binnen het orkest zie je dat de kinderen samen plezier hebben in het spelen in een orkest, en dat zij van elkaar leren en elkaar leren kennen en waarderen.

Bekijk deze reportage bij inkluzie.nl ;

of via de verzamelpagina van Méér Muziek in de Klas over het speciaal onderwijs.

Project Muziekonderwijs in speciaal onderwijs

In september 2021 is er op initiatief van Méér Muziek in de Klas een werkgroep speciaal onderwijs opgericht van 13 leden uit heel Nederland bestaande uit vakdocenten, opleidingen, culturele instellingen en besturen van speciaal-onderwijsscholen, die samen fungeren als een startende denktank om ervoor te zorgen dat kinderen op de speciaal-onderwijsscholen meer met muziek in aanraking komen.

In november 2021 schreef ik met de werkgroep een plan voor het continueren of realiseren van structureel kwalitatief muziekonderwijs voor kinderen in het speciaal onderwijs. Met dit plan deden we een aanvraag voor financiering bij de Muziek Match. Het ministerie van OCW heeft sinds 2019 één miljoen euro extra beschikbaar gesteld voor samenwerkende regionale publieke én private partijen als financiële impuls voor structureel muziekonderwijs op de basisscholen.

In december 2021 werd bekend dat we € 30.000 toegekend hebben gekregen. De werkgroep speciaal onderwijs staat in de startblokken. Om het volledige plan met een begroting van € 50.000 te kunnen uitvoeren, gaan we komende tijd meer fondsen werven.

Het plan is opgedeeld in vijf verschillende projecten waarmee we het bestaande netwerk willen versterken, kennisdelen willen bevorderen en de zichtbaarheid van de werking van het muziekonderwijs voor kinderen in het speciaal onderwijs willen vergroten.

Vijfstappenplan

Wat we gaan doen voor de ruim 300 speciaal-onderwijsscholen:

1. Een peiling muziekonderwijs in het speciaal onderwijs

Het doel is kenbaar maken wat de speciaal-onderwijsscholen in Nederland en in het Caribisch gebied doen aan muziek in de klas, en wat hun behoefte is voor het toekomstig muziekonderwijs.

2. Een muzikale stimuleringsactie op 100 so-scholen inclusief lespakket

De werkgroep selecteert 100 scholen in Nederland en het Caribisch gebied die een muzikale stimulans nodig hebben. Deze stimulans bestaat uit een aantal makkelijk te bespelen instrumenten zoals muziekbellen of boomwhackers en een lespakket, ontwikkeld met oud en nieuw lesmateriaal.

Op een laagdrempelige manier kan de groepsleerkracht samen met de kinderen hiermee aan de slag. Een lokale culturele instelling bespreekt met de school hoe de kinderen het muziekonderwijs ervaren en wat de vervolgstap is om structureel muziekonderwijs op de school te realiseren. Het lespakket zonder instrumenten komt beschikbaar voor alle scholen.

3. Landelijke netwerkbijeenkomst vakleerkrachten/vakspecialisten muziek binnen het speciaal onderwijs in samenwerking met het Landelijk Kennisinstituut Cultuur educatie en Amateurkunst (LKCA)

Op woensdag 8 juni tussen 15 en 17 uur organiseert de werkgroep een online netwerkbijeenkomst om vakinhoudelijk kennis uit te wisselen over de laatste ontwikkelingen op het gebied van muziekonderwijs in het speciaal onderwijs en om knelpunten te bespreken over het structureel vormgeven van kwalitatief muziekonderwijs op scholen voor speciaal onderwijs.

Aanmelden kan bij de auteur, zie e-mailadres bij de auteursinformatie.

4. Speciale vriendendatabank ontwikkelen voor de speciaal-onderwijsscholen

Via de speciale vriendendatabank kunnen externe partijen hun aanbod van muzikale projecten voor het speciaal onderwijs kenbaar maken. Externe partijen zijn bijvoorbeeld rolmodellen, vakleerkrachten, muziekverenigingen, en professionals zoals hiphoppers.

5. Zichtbaarheid inzet muziekonderwijs in het speciaal onderwijs

Rick Brink, de voormalig officieuze minister van gehandicaptenzaken* zei: “Laat de goede voorbeelden zien om de olievlek te verspreiden voor een inclusievere samenleving.”

We maken om die reden een documentaire over wat muziek doet met kinderen met een visuele of fysieke beperking.

Wil je meedenken,

samenwerkingspartner worden en/of financieel bijdragen? Ik hoor het graag!

Noot

* Het ‘Ministerie van Gehandicaptenzaken’ was een initiatief van KRO-NCRV om de belangen van Nederlanders met een beperking te behartigen. Rick Brink werd in de zomer van 2019 verkozen tot hun voorman. In zijn rol adviseerde hij onder anderen minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid. Het is sinds 1 januari 2021 opgehouden te bestaan.

Literatuur, bronnen

• Smedema, M. (2021). Muziek is meer. Amsterdam. NL: Lectoraat Kunsteducatie, Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
• Winner, E., T. Goldstein and S. Vincent-Lancrin (2013), Art for Art’s Sake? Overview, OECD Publishing.
• Méér Muziek in de Klas (2022): de stand in het land www.meermuziekindeklas.nl/nl/landings/ stand-in-het-land/87790/
• De Onderwijsinspectie, de staat van het onderwijs (2021): www.onderwijsinspectie.nl/documenten/ rapporten/2021/04/14/de-staat-van-het-onderwijs-2021
• Speciaal-onderwijspagina Méér Muziek in de Klas: https://www.meermuziekindeklas.nl/nl/ landings/meer-muziek-in-speciaal-onderwijs/48468/
• Reportage van Nieuwsuur over het Kristalorkest: inkluzie.nl/het-kristal-leerorkest-bij-nieuwsuur