In andere vakken muzikale werkvormen toepassen is populair dankzij succeservaringen van leerkrachten die deze toepassen. Muzikale werkvormen staan per definitie garant voor positieve effecten in een klas, zoals verbeterde concentratie, samenwerking, prikkelen van creativiteit, en vooral het enthousiasme bij de leerlingen, wat volgens Mark Mieras ‘de motor achter het ontwikkelen van de hersenen’ is. 

Met de toepassing van muzikale werkvormen in andere vakken verbeter je het pedagogisch/didactisch klimaat, waardoor de motivatie van de leerlingen omhoog gaat. Het maakt niet uit of het nu gaat om het stampen van tafels van vermenigvuldiging met een rap, het schrijven van een nieuw couplet bij ‘De Droomboom’, of het zingen van Engelse liedjes.

Er zijn sterke aanwijzingen dat de kennis beter beklijft als je op deze manier werkt, doordat de leerlingen met enthousiasme aan de slag gaan. Voorbeelden van muzikale vakoverstijgende werkvormen zijn talrijk, voor letterlijk alle vakken. Deze les is daarvan één voorbeeld: de biologieles over spijsvertering.

Terugblik spijsvertering

Begin de les met een terugblik op de biologieles waarin de spijsvertering aan de orde is geweest. Projecteer de afbeelding van de spijsvertering en herhaal de namen van de organen en hun functie in het spijverteringsproces.

Heb je liever een papieren versie?

download afbeelding van de spijsvertering

Noteren

Vraag: “Zijn jullie wel eens door een dokter beluisterd met zo’n stethoscoop? Waar luisterde hij dan naar? En wat hoorde hij dan? Wie kan het geluid nadoen van één van deze organen? En hoe zou je dat geluid kunnen noteren?”

Laat een paar leerlingen dit voordoen, voor de klas op het bord en bespreek dat. Maak daarbij vooral gebruik van de klankeigenschappen toonhoogte, -duur, -sterkte en -kleur (hoe máák je dat geluid..?!) en benadruk het principe van grafische notatie ‘je ziet wat je hoort en je hoort wat je ziet’.

Projecteer het werkblad op het digiboard en bespreek de opdracht: ‘Verklank de weg die voedsel of drinken maakt door ons verteringsstelsel’ volgens het volgende stappenplan:

• Ik verdeel jullie in groepjes van drie of vier leerlingen.
• Bespreek met je groepje wat er in elk orgaan volgens jullie zou moeten klinken. Denk daarbij ook aan welke functie dat orgaan heeft: kun je dat óók laten horen?
• Leg jezelf daarbij zo weinig mogelijk beperkingen op, experimenteer vooral veel, ook met verschillende ‘kloppers’: vingers, handen, stokjes met en zonder vilt, opgerolde kranten, slaan, tikken, wrijven, op waterflesjes, langs multomap ringen, de prullenbak of het theekopje van de juf …. Jullie mogen natuurlijk zéker niet elkaar raken en ook niets stuk maken, alleen papier mag bijvoorbeeld wel verscheurd of verkreukeld worden.
• Overleg dan hoe je dat geluid zou moeten noteren.
• Denk eraan om in de klanken die je bedenkt ook lengteverschillen te maken.
• Maak een taakverdeling: niet iedereen maakt de hele tijd alle geluiden, maar wissel af tussen het met z’n allen uitvoeren of door één persoon, omdat je een geluid zacht wilt laten klinken en/of omdat iemand uit je groepje dat geluid zo grappig kan maken. Zorg vooral voor lege plekken in de partituur, maak dus gebruik van de afwisseling muziek/stilte, dat maakt het muziekstuk vaak spannender.
• Werk zo het hele werkblad af.
• De volgorde staat vast; je volgt de route van de organen.
• Studeer met je groepje in wat jullie hebben bedacht. Denk erom: je ziet wat je hoort en je hoort wat je ziet!             

Formeer de groepjes, deel per groepje een ontwerp-werkblad uit.

Download het werkblad grafische partituur spijsvertering

Zet de leerlingen aan het werk. Loop langs de groepjes, vraag wat ze al bedacht hebben en hoe ze dat willen noteren, geef suggesties en deel vooral complimenten uit die van toepassing zijn op hun werk. 

Bijvoorbeeld “overzichtelijk”, “gevarieerd” in lengte of type geluid, in instrumentarium of kloppers en/of gebruik van stilte. Over het proces: “jullie hebben goed overlegd”, “interessante/originele keuzes”. En later in de les over de presentatie: “zelfverzekerd”, “goed contact gemaakt met het publiek”.

Laat een paar keer een mooie vondst van een groepje zien aan de hele klas, als voorbeeld en als stimulans om ook zoiets moois te bedenken. Zorg dat je ze niet te lang laat experimenteren, maar koppel af en toe terug. Bij wie gaat het goed? Wie loopt vast? Kunnen ze elkaar tips geven? Als er te veel ideeën zijn, help de leerlingen dan om knopen door te hakken.

Zodra enkele groepjes klaar zijn met die opdracht, geef je alvast klassikaal de volgende opdracht: “Als je klaar bent met het ontwerp, mag je een groot vel papier en stiften komen halen en teken je daar de partituur groot op, zodat we dat straks voor de klas aan iedereen kunnen laten zien.”

Geef ook deze tip: “Schrijf eerst alle organen op en voeg jullie namen toe, teken dan pas de klanken.” Die namen zijn handig voor een volgende les, bij het terugvinden van welk papier bij welk groepje hoorde.

Spelen/presenteren

Niet alle groepjes zullen hun partituur in één les al af hebben, bovendien is er vast niet genoeg tijd over om alle groepjes te laten presenteren. Laat daarom een of meer groepjes voor de klas komen, vertoon hun partituur door deze omhoog te laten houden door twee medeleerlingen, en laat de makers hun stuk uitvoeren.

Het is belangrijk dat de partituur tegelijk met de uitvoering te zien is, zodat de rest van de klas goed kan meekijken hoe het groepje alles heeft genoteerd. Laat het groepje zelf zijn eigen partituur minstens twee keer uitvoeren, want de tweede keer gaat het altijd beter …

Bespreek elke partituur met de klas: was de partituur goed te volgen, klopte de notatie en vooral: wat waren de vondsten, de originele geluiden en/of manieren van noteren en uitvoeren? De partituren die niet aan bod gekomen zijn, komen natuurlijk in volgende les(sen) aan de beurt.

Uitbreiding 1

Je kunt een partituur, aansluitend op de presentatie door het groepje, door de hele klas laten uitvoeren: verdeel de klas in het aantal stemmen en laat door één groepslid het verloop op de partituur aanwijzen.

Uitbreiding 2

Laat de vocale grafische partituur ombouwen tot vocaal/instrumentaal. Welke geluiden zouden ook heel goed op instrumenten gemaakt kunnen worden? En op welke? Blijft de notatie dan hetzelfde? Probeer uit!

Uitbreiding 3

Maak een video-opname van de uitvoering, of een hoorspel, wel met de partituur in beeld.

Uitbreiding 4

Vertoon de uitgewerkte grafische partituur

Download een uitgewerkte grafische partituur spijsvertering

Doe dit vooral op het allerlaatst als alle groepjes hun eigen partituur hebben gepresenteerd. Benadruk dat dit er misschien wel mooi uitziet, maar dat je toch veel meer waarde hecht aan hun producten dan aan zo’n ‘gelikte’ versie …

Dat de gelikte versie beter pas op het allerlaatst kan worden aangeboden is niet alleen om het gras niet voor hun voeten weg te maaien. Het is ook om ze niet te laten denken ‘dat kunnen we nooit’. Bij grafische notatie is het erg belangrijk om dat zelf, en/of door een leerling, voor de klas, op het bord, ‘uit de losse pols’ voor te doen, zoals je wil dat ze dat even later zelf ook gaan doen (zie bij ‘Noteren’ hierboven): collectief, creatief en … enthousiast!