Vanaf 2020 komt een nieuw soort leerkracht op de arbeidsmarkt: het soort dat muziekles durft te geven. Dankzij de Professionaliseringsregeling muziekonderwijs pabo van het Fonds voor Cultuurparticipatie verbetert het leeuwendeel van de Nederlandse pabo’s momenteel zijn muziekonderwijs. Hoe zorgen we ervoor dat deze nieuwe leerkracht terecht komt in een werkomgeving waar muziekles geven vanzelfsprekend is?

Op pabo’s kregen de kunstvakken de laatste decennia minder prioriteit. Er kwam in deze periode veel op de vakopleidingen af. Door kritische geluiden vanuit de maatschappij kregen rekenen en taal steeds meer de aandacht in het onderwijs en dat gebeurde ook op de pabo’s. Er werden zelfs verplichte taal- en rekentoetsen ingevoerd. Daarnaast moest het onderwijs in toenemende mate een bijdrage leveren aan burgerschap, wetenschap en techniek, en zijn pabo’s de afgelopen jaren bezig geweest met het opzetten van een betere samenwerking met de scholen. Zoals bekend staat een bachelor voor een vast aantal studiepunten. Als er op een bepaald onderdeel meer wordt gevraagd, kan dat er dus niet zomaar bij, maar moet het ergens anders van af. Het aantal studiepunten dat kan worden besteed aan muziekgerelateerde vakken nam daardoor de afgelopen jaren af. Er is wel tijd en aandacht voor muziekdidactiek (hoe leer je kinderen muziek aan: een lied zingen of naar muziek luisteren) maar de tijd voor het ontwikkelen van muzikale vaardigheden is beperkt, terwijl dat nou juist veel tijd kost. Te meer daar de gemiddelde pabo-eerstejaars inmiddels minder muzikale vaardigheden heeft dan voorheen. We kwamen als het ware in een negatieve spiraal terecht: doordat les in muzikale vaardigheden langzaam verdween van de pabo, verdwenen ook leerkrachten die muziekles op de basisscholen konden of durfden geven. De pabostudenten van nu zijn de schoolkinderen van toen.

Duurzaam muziekonderwijs

Maar daar komt verandering in. De pabo’s lijken het muziekonderwijs weer op het netvlies te hebben, getuige de meerderheid van 88 procent van de pabo’s (36 van de 41 pabovestigingen) die gebruikmaakt van de Professionaliseringsregeling muziekonderwijs pabo van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Doel van deze regeling die in 2017 van start ging, is projecten ondersteunen die kwalitatief goed muziekonderwijs op de pabo’s stimuleren en duurzaam verankeren in het curriculum. De regeling is onderdeel van de beweging Méér Muziek in de Klas, waar ook de Impuls muziekonderwijs onderdeel van is. Met deze impuls moet het muziekonderwijs op de basisschool structureel verbeterd worden, onder meer door leerkrachten te trainen. Dat is nodig, want slechts elf procent van de schoolleiders vond dat hun leerkrachten voldoende vaardig waren om goed muziekles te geven – dit kwam naar voren uit de monitor cultuureducatie PO 2013-2014. De afgelopen jaren hebben ruim 1650 basisscholen deze subsidie gehad. Bij een structurele verbetering van het muziekonderwijs op de basisscholen is het van belang niet alleen de huidige leerkrachten bij te scholen, maar ook te zorgen voor adequate scholing van toekomstige leerkrachten. De Professionaliseringsregeling muziekonderwijs pabo is in die zin een logisch vervolg. Vanaf 2020 komen er dus leerkrachten op de arbeidsmarkt met meer vaardigheden om muziekles te geven. Of zij daarmee in hun eerste baan ook direct aan de slag kunnen, is mede afhankelijk van de werkomgeving waar zij terechtkomen. Daarnaast is de effectiviteit van het muziekonderwijs op de pabo afhankelijk van de werkomgeving waar de studenten stagelopen. Hoe kunnen de scholen, directies en leerkrachtenteams zorgen voor de juiste werkomgeving voor deze stagiaires en de nieuwe leerkrachten, zodat zij hun klassen met succes muziekles kunnen geven? Een belangrijke voorwaarde voor het slagen van de opzet om iets duurzaam te veranderen, is dat de nieuwe leerkrachten en stagiaires terechtkomen op een school waar muziekles een normaal onderdeel van het werk is. Daar is veel voordeel te behalen, want dat blijkt op veel scholen nog niet het geval. Gelukkig zijn er allerlei projecten om juist dat te faciliteren. Leerkrachten kunnen hun voordeel doen met de mogelijkheden uit onderstaand overzicht.

Wees betrokken bij pabo’s

De pabo’s melden in hun subsidieaanvragen bij het Fonds voor Cultuurparticipatie dat er voor hun studenten te weinig mogelijkheden zijn om het geven van muziekles te oefenen in de stage. Daarnaast kan het bijwonen van een goede muziekles een belangrijke leerervaring opleveren, en ook dat gebeurt te weinig, de pabo’s merken dat muziekles een zeldzaamheid is geworden op de basisscholen waar hun studenten stagelopen. Vaak heeft de leerkracht op de basisschool die de student begeleidt zelf niets met muziek, en soms wordt muziekles juist gegeven door een externe vakdocent, een les waar de stagiair niet bij aanwezig is. Als de studenten wél de gelegenheid krijgen om muziekles te geven, dan is de feedback die zij daarop ontvangen van hun stagebegeleider beperkt en vooral gericht op de didactiek. Vaak heeft de stagebegeleider te weinig vertrouwen in de eigen muzikale vaardigheden om ook daarop feedback te geven.

Een oplossing die de pabo’s zelf in het kader van de professionaliseringsregeling hebben bedacht, is onder andere de stagiairs te koppelen aan conservatoriumstudenten Docent Muziek of aan muziekvakleerkrachten. Ter verbetering van de muzikale feedbackvaardigheden van stagebegeleiders ontwikkelen pabo’s daarnaast speciale instrumenten of trainingen. Tot slot kunnen studenten goede muzieklessen zien in voorbeeldfilmpjes. Wat leerkrachten op basisscholen nu al zouden kunnen doen, is ervoor zorgen dat zij betrokken raken bij de projecten van de pabo’s. Bijvoorbeeld door zich te melden voor de trainingen in feedback geven. Verder zouden ze met pabo’s kunnen overleggen over wat er nodig is om hen een goede opleidingsschool te laten zijn waar studenten ervaring kunnen opdoen met muziekonderwijs.

Volg Music University Days met collega’s

Leerkrachten kunnen nu zelf al meer investeren in muziek in hun klas, zodat de stagiair of straks de nieuwe collega in een werkomgeving komt waar vaker muziekles wordt gegeven. Méér Muziek in de Klas organiseert jaarlijks, in samenwerking met vrijwel alle pabo’s in Nederland, gratis laagdrempelige muziekworkshops voor groepsleerkrachten zodat zij praktisch aan de slag kunnen met muziek. Deze worden in maart, april en mei in het hele land aangeboden. Deelnemers krijgen tips en trucs waarmee ze de volgende dag met hun klas aan de slag kunnen. Daarbij passeren zoveel mogelijk concrete en eigentijdse voorbeelden de revue; van zingen tot spelen met instrumenten, van boomwhackers en bodypercussie tot muziek maken met apps. In het najaar volgen verdiepingsworkshops op verschillende plekken in het land.

Leerkracht wordt vakspecialist muziek

Op veertien pabo’s verspreid over het land kunnen leerkrachten (speciaal) basisonderwijs terecht voor de eenjarige post-hbo-opleiding Vakspecialist muziek. Een vakspecialist muziek kan zelf kwalitatief muziekonderwijs geven, en weet hoe hij het muziekonderwijs binnen de school kan vernieuwen of verstevigen. Iedereen die de opleiding volgt, maakt een Persoonlijk Ontwikkelingsplan (POP). De eigen werkomgeving is daarbij leidend. De vakspecialist kan dus verschillende rollen spelen, eventueel ook bovenschools.

Vakleerkracht als coach

Elke groepsleerkracht kan bijdragen aan meer muziek in de klas. Succeservaringen kunnen drempelverlagend werken. Als een leerkracht het niet in zijn eentje durft, kan het wel met de vakleerkracht samen. Coaching door de vakleerkracht in combinatie met co-teaching werkt erg goed. Vak- en groepsleerkracht kunnen de klas bijvoorbeeld gezamenlijk een canon aanleren: de leerkracht leert zijn leerlingen het lied aan en de vakleerkracht leert ze dat lied in canon zingen. En als een leerkracht niet durft te zingen omdat hij denkt dat hij het niet kan, kan hij misschien wel iets doen met bodypercussie. Voor de leerlingen is het goed om te zien dat hun leerkracht de muziekles bijwoont en meedoet, daardoor raken zij meer betrokken bij de muziekles.

Overtuig directie en bestuur

Leerkrachten die enthousiast zijn over muziekonderwijs, zijn al op de hoogte van de effecten van muziekonderwijs op hun leerlingen. Ondertussen komt er steeds meer wetenschappelijk bewijs voor deze effecten. Op 15 januari 2019 promoveerde wetenschapper Arthur Jaschke aan de Vrije Universiteit Amsterdam op zijn experimentele onderzoek waarmee hij wetenschappelijk heeft bewezen dat muziekonderwijs een positieve invloed heeft op de ontwikkeling van kinderen, óók op hun cognitieve vaardigheden en prestaties. Met deze informatie kan de directie en/of het bestuur van een school worden overgehaald om muziekonderwijs stevig op de agenda te zetten.

Financiering

De beste manier om muziekonderwijs duurzaam te verankeren in het curriculum is er duurzaam budget voor vrij te maken in de begroting. Een school kan ook gebruikmaken van subsidie- regelingen, maar het nadeel daarvan is dat het vaak om tijdelijke regelingen gaat. Zo is de subsidieregeling Cultuureducatie met Kwaliteit 2017-2020 van het Fonds voor Cultuurparticipatie inmiddels afgelopen. De aanvragen daarvoor werden gedaan voor vier jaar, door de zogeheten penvoerder, een culturele instelling die door de gemeente of provincie was aangewezen om een plan in te dienen. Deze penvoerders bestaan nog wel, zij hebben veel kennis en kunnen scholen advies geven over andere financieringsmogelijkheden. Het ministerie buigt zich nu nog over een mogelijke volgende subsidieronde binnen Cultuureducatie met Kwaliteit.
Enkele andere opties zijn:

• een gemeentelijke subsidieregeling, bijvoorbeeld in Zwolle bestaat er een Fonds Cultuureducatie Zwolle die zich ten doel stelt alle basisschool- leerlingen in de regio een stevige culturele basis te geven. Basisscholen kunnen extra geld voor hun cultuuronderwijs aanvragen.
• een regeling op provinciaal niveau, zoals in Limburg, daar is er een subsidieregeling ‘popmuziek SamenDOOR!’ voor projecten waarbij een verbinding wordt aangegaan met pop-organisaties, en ‘SamenDOOR! Muziekverenigingen’ regelingen voor de samenwerking met een muziekverenigingen. Aanvragen kunnen nog tot respectievelijk 30 maart en 1 maart 2019 worden ingediend.
• geld verzamelen via een wervende actie, zoals een sponsorloop, bijvoorbeeld voor de aanschaf van instrumenten, en als daarvoor het budget beperkt is, denk dan aan plastic instrumenten.
• ga slimme samenwerkingen aan met het theater of podium in de buurt van de school, met de muziekschool, het kunstencentrum, harmonie of andere muziekvereniging.

Lang Leve de Muziek Wedstrijd

Een manier om muziekonderwijs goed op de kaart te zetten op school, is deze over te halen mee te doen aan de Lang Leve de Muziek Wedstrijd. Deze landelijke muzikale scholenwedstrijd is voor groepen 6 en 7. Via regionale audities wordt er via het muzikale tv- programma Lang Leve de Muziek Show toegewerkt naar het spectaculaire Kerst Muziekgala, waar de winnende klassen gezamenlijk mogen optreden met De Grootste Schoolband van Nederland in een bomvolle zaal. Afgelopen jaar waren de Brabanthallen in Den Bosch het decor van het gala.

Tijdens de wedstrijd krijgt de deelnemende klas ondersteuning van een zogeheten Vliegende Brigadier: een vakleerkracht muziek uit de eigen regio, die de leerlingen en de leerkracht helpt bij het verbeteren van de muzikale kennis en vaardigheden. Zo brengt een leerkracht een klas een mooi avontuur, verbetert en passant het muziekonderwijs in de klas én lift de hele school mee.

Méér Muziek in de Klas Lokaal

De komende jaren trekt het programma Méér Muziek in de Klas Lokaal kriskras het land door om op regionaal niveau organisaties bij elkaar te brengen om zo een infrastructuur te creëren waarbij muziekonderwijs op de basisschool vanzelfsprekend wordt. Betrokken partijen zijn onder andere de scholen, pabo’s, conservatoria, bedrijven, muziekscholen, muziekverenigingen, poppodia en regionale overheden. Zo zijn er samenwerkingsovereenkomsten ondertekend in de stad Groningen, regio de Liemers, de provincie Limburg en de provincie Friesland (samen goed voor een half miljoen basisschoolleerlingen), en zijn er bewegingen gestart in onder andere Zeeland, Texel en Drenthe. Het doel is het muziekonderwijs per regio te verduurzamen en toe te werken naar landelijke dekking, zodat alle basisschoolkinderen in Nederland structureel muziekonderwijs krijgen.

Als school of scholenkoepel kun je een dergelijk traject op gang brengen, door de juiste partijen aan elkaar te verbinden en een netwerk op te starten. Want vaak blijkt dat een school wel contact heeft met een pabo, en de pabo op zijn beurt met een conservatorium, maar dat er nooit gedrieën of in een nog groter verband wordt gesproken. En daar zit veel winst.